Czy poszkodowany musi być na rozprawie?

Postępowanie karne dzieli się na dwie zasadnicze fazy – przygotowawczą oraz sądową. Stronami postępowania przygotowawczego są pokrzywdzony oraz osoba podejrzana. W procesie sądowym natomiast uczestniczy oskarżony oraz oskarżyciel. Pokrzywdzony, jeśli także chce brać w nim udział, musi podjąć pewne działania procesowe zmierzające do osiągnięcia statusu oskarżyciela posiłkowego. Z uwagi na nie zawsze jasne regulacje, osoby pokrzywdzone przestępstwem zastanawiają się, czy poszkodowany musi być na rozprawie. W tym artykule przedstawimy, jak taką obecność uregulowano w przepisach Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.). 

Osoba poszkodowana – definicja

Zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. pokrzywdzonym (poszkodowanym) jest podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone albo zagrożone przestępstwem. Zgodnie z dominującym orzecznictwem powyższą definicję należy interpretować wąsko, a więc “dobro prawne” oznaczać będzie dobro pokrzywdzonego, które jednocześnie jest indywidualnym przedmiotem ochrony konkretnego przepisu części szczególnej Kodeksu karnego.

Do grupy pokrzywdzonych przepisy zaliczają:

• osoby fizyczne;
• osoby prawne;
• instytucje państwowe i samorządowe;
• inne jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają zdolność prawną.

Proces sądowy i rola poszkodowanego w procesie

Jak już wspomniano, proces sądowy jest drugim etapem postępowania karnego, w którym sąd orzeczeniem kończy sprawę w określony sposób. W przeciwieństwie do postępowania przed prokuratorem lub policją, pokrzywdzony nie staje się z automatu stroną procesu. W związku z tym odpowiedź na pytanie, czy poszkodowany musi być na rozprawie, zależy od ustalenia jego aktualnego statusu prawnego.

Pokrzywdzony zazwyczaj jest świadkiem w sprawie, a jeśli złoży w odpowiednim terminie specjalne oświadczenie – zyskuje status oskarżyciela posiłkowego. W takiej sytuacji poszkodowany może brać udział w całym postępowaniu, składać wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom i składać środki odwoławcze.

Znaczenie zeznań poszkodowanego

W większości spraw karnych występuje nakaz stawienia się na pierwszą rozprawę przez poszkodowanego, ponieważ musi on złożyć zeznania jako świadek (nie ma przy tym znaczenia, czy jednocześnie jest oskarżycielem posiłkowym). Zeznania poszkodowanego mają istotne znaczenie, ponieważ przez ich pryzmat sąd często ocenia inne dowody, porównuje te zeznania z wyjaśnieniami oskarżonego oraz analizuje, czy mogą być samodzielnym materiałem dowodowym. W sprawach dotyczących np. przemocy domowej, zeznania poszkodowanego są często jedynym bezpośrednim dowodem na winę sprawcy przestępstwa. Z tego powodu nawet gdy sąd zdecyduje o stawiennictwie nieobowiązkowym na rozprawie karnej, pokrzywdzony powinien i tak w niej uczestniczyć.

Nakaz stawienia się na rozprawę – czy na zawiadomienie z sądu trzeba się wstawić?

Status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym nie jest tak szczegółowo uregulowany, jak w przypadku oskarżonego. Z tego powodu wiele osób może mieć wątpliwości, czy na zawiadomienie z sądu trzeba się wstawić. By nieco ułatwić obywatelom rozwiązanie tego dylematu, sądy stosują dwa rodzaje pism kierowanych do osób, które mają pojawić się na rozprawie. Wezwanie to nakaz stawienia się na rozprawę, którego zignorowanie rodzi określone skutki prawne (np. grzywnę za niestawiennictwo). Zawiadomienie natomiast to informacja o miejscu i terminie rozprawy, z której adresat może, ale nie musi skorzystać. Pokrzywdzeni będący oskarżycielem posiłkowym często dostają oba powyższe pisma przed pierwszą rozprawą, dlatego o tym, czy na zawiadomienie z sądu trzeba się wstawić, decyduje fakt otrzymania dodatkowo wezwania. Samo zawiadomienie nie obliguje do takiego stawiennictwa.

Wzór pisma do sądu o niemożności stawienia się na rozprawie stanowi jeden z najprostszych dokumentów pojawiających się w procesie karnym. Powinien zawierać dane nadawcy, określenie sądu, datę i miejsce sporządzenia oraz sygnaturę sprawy. W uzasadnieniu natomiast należy wyjaśnić, dlaczego nadawca nie mógł stawić się w sądzie. Konieczne może okazać się także dołączenie dokumentów, np. zaświadczenia lekarskiego. Jeśli ktoś ma problem z jego skonstruowaniem, o wzór pisma do sądu o niemożności stawienia się na rozprawie może dopytać w kancelarii. 

Co oznacza stawiennictwo nieobowiązkowe?

Odpowiedź na pytanie, co oznacza stawiennictwo nieobowiązkowe na rozprawie karnej jest prosta – osoba, która otrzymała taką informację nie musi pojawiać się na rozprawie, a sąd może prowadzić proces bez jej udziału. 

Jak wygląda wezwanie do sądu i jak informuje się o terminie rozprawy?

Wezwanie do sądu standardowo ma formę dokumentu pisemnego, w którym sąd informuje daną osobę o konieczności pojawienia się na rozprawie. Wezwanie powinno zawierać miejsce, datę i godzinę rozprawy oraz salę, w której się odbędzie. W wezwaniu powinno także zostać wskazane, w jakim charakterze wzywana jest dana osoba oraz czego dotyczy sprawa.

Do każdego wezwania dołączane są pouczenia (zazwyczaj pod podpisem), z którymi warto się zapoznać. Wskazano tam bowiem, jakie prawa i obowiązki mają świadkowie oraz inni uczestnicy postępowania.

Korzyści z udziału poszkodowanego na rozprawie – jak obecność poszkodowanego może wpłynąć na wyrok sądowy?

Nawet gdy poszkodowany otrzyma zawiadomienie o rozprawie ze stawiennictwem nieobowiązkowym, jego obecność może mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Poszkodowany, który jest oskarżycielem posiłkowym, może:

• składać wnioski dowodowe;
• wygłaszać oświadczenia do protokołu;
• zadawać pytania przesłuchiwanym osobom, a zwłaszcza świadkom i biegłym;
• składać uzupełniające zeznania w zależności od potrzeby sądu;
• pilnować przebiegu rozprawy i prawidłowości wykonywanych czynności procesowych.

Pojedynczo, powyższe czynności mogą nie mieć dużego wpływu na sprawę, ale jeśli je zsumować, rola poszkodowanego jawi się jako niezwykle istotna.

Czy zeznania poszkodowanego są decydujące dla wyniku postępowania?

Niestawiennictwo na rozprawie uniemożliwi poszkodowanemu złożenie zeznań i w ostateczności sąd będzie musiał je odczytać, co z perspektywy osoby pokrzywdzonej przestępstwem nie jest korzystne. Jak już wspomniano, zeznania poszkodowanego mają dużą wagę w procesie:

• są podstawą do ustalenia zakresu przedmiotowego sprawy;
• mogą stanowić ważne źródło dowodowe;
• są punktem odniesienia dla innych dowodów w sprawie;
• w niektórych rodzajach przestępstw są jedynym dowodem na sprawstwo oskarżonego.

Niestawiennictwo na rozprawie – jakie niesie ze sobą skutki?

Przepisy inaczej regulują to, co grozi za niestawienie się w sądzie jako oskarżony od niestawiennictwa świadka lub oskarżyciela. Jeśli bez usprawiedliwienia na rozprawie nie stawi się świadek, sąd może nałożyć na niego karę pieniężną do 3 000 zł. Możliwe jest także zarządzenie przez sąd zatrzymania i przymusowego doprowadzenia świadka. Gdy takiej osoby nie uda się przesłuchać, sąd odczyta wcześniej złożone zeznania lub pominie wniosek dowodowy.

Jeśli zawiadomienie o rozprawie ze stawiennictwem nieobowiązkowym otrzyma pokrzywdzony będący oskarżycielem posiłkowym, konsekwencje jego niestawiennictwa są następujące:

• jeśli w sprawie nie występuje oskarżyciel publiczny, niestawiennictwo pokrzywdzonego i jego pełnomocnika oznacza odstąpienie od oskarżenia;
• jeśli w sprawie występuje oskarżyciel publiczny, niestawiennictwo pokrzywdzonego nie tamuje sprawy, która może toczyć się w dalszym ciągu.

O tym, czy oskarżyciel posiłkowy musi być na rozprawie, decyduje zatem udział w niej oskarżyciela publicznego (najczęściej prokuratora).

Alternatywne metody udziału poszkodowanego – jak złożyć zeznania w przypadku nieobecności?

Niestawiennictwo na rozprawie nie oznacza jeszcze, że pokrzywdzony będący świadkiem nie jest w stanie złożyć zeznań. Zgodnie z art. 177 § 1a k.p.k. świadka można przesłuchać z wykorzystanie urządzeń technicznych na odległość, przy czym wtedy w miejscu przebywania świadka powinien pojawić się referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa.

Dodatkowo, jeśli świadek nie może stawić się na rozprawie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, sąd może sam pojechać do świadka i przesłuchać go w miejscu pobytu.

Złożenie pisemnych zeznań

Obecne przepisy nie umożliwiają złożenia przez poszkodowanego zeznań na piśmie. Jeśli jednak uzyskał on status oskarżyciela posiłkowego, to może on przedkładać do sądu pisma procesowe ze swoim stanowiskiem. 

Możliwość reprezentacji poszkodowanego przez pełnomocnika

Pokrzywdzony może udzielić pełnomocnictwa do reprezentowania w sądzie zarówno jako świadek (art. 87 § 2 k.p.k.), jak i jako oskarżyciel posiłkowy (art. 87 § 1 k.p.k.). Pełnomocnik może wykonywać wszystkie czynności w imieniu swojego mocodawcy, choć oczywiście nie może za niego złożyć zeznań.

Kluczowa rola wsparcia prawnego w sprawie karnej – czy poszkodowany może skorzystać z pomocy prawnika?

Poszkodowany nie tylko może, ale powinien rozważyć skorzystanie z pomocy prawnika w sprawie karnej. Szereg uprawnień pokrzywdzonego może być realizowanych tylko na jego wyraźny wniosek, dlatego warto, aby pokrzywdzony zadbał o należyte reprezentowanie jego interesu. 

Jesteśmy adwokatami do spraw karnych we Wrocławiu i w tym okręgu przede wszystkim pomoc prawną świadczymy. Z uwagi na posiadane doświadczenie w tego typu procesach doradzamy jednak pokrzywdzonym z całej Polski.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw karnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: czy poszkodowany musi być na rozprawie, stawiennictwo nieobowiązkowe na rozprawie karnej, co grozi za niestawienie się w sądzie jako oskarżony, niestawiennictwo na rozprawie, wzór pisma do sądu o niemożności stawienia się na rozprawie, nakaz stawienia się na rozprawę, co oznacza stawiennictwo nieobowiązkowe, zawiadomienie o rozprawie stawiennictwo nieobowiązkowe, czy na zawiadomienie z sądu trzeba się wstawić, czy oskarżyciel posiłkowy musi być na rozprawie, zachęcamy do kontaktu z adwokatem.