Pokrzywdzony – jakie są jego prawa i obowiązki w sprawie karnej?

Poszkodowanym w sprawie karnej jest osoba, której dobro prawne zostało naruszone lub zagrożone. Może ona dochodzić swoich praw przed sądem. Kodeks postępowania karnego (dalej k.p.k.) wyposaża pokrzywdzonego w liczne prawa, ale nakłada na niego także obowiązki. 

Poszkodowany – definicja 

Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego poszkodowanym jest osoba, która doznała jakiejś szkody. W kontekście prawa karnego za poszkodowanego uznaje się osobę pokrzywdzoną przestępstwem. 

Pokrzywdzony a poszkodowany – jaka jest różnica?

Choć często można spotkać się z zamiennym używaniem nazw „pokrzywdzony” i „poszkodowany”, warto wiedzieć, jaka jest między nimi różnica. Zarówno poszkodowany jak i pokrzywdzony są osobami, które doznały krzywdy lub szkody. Uprawnione jest wobec tego przyjęcie uproszczenia, że definicja pokrzywdzonego jest tożsama z definicją poszkodowanego. 

„Poszkodowany” to termin języka potocznego oraz termin cywilistów, natomiast „pokrzywdzony” jest terminem występującym w prawie karnym. Zgodnie z art. 49 k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Dobro prawne oznacza każde dobro, które jest prawnie chronione. Może być to zarówno życie lub zdrowie, jak i mienie czy inne dobra podlegające prawnej ochronie. Poszkodowany w sprawie karnej będzie zatem nazywany pokrzywdzonym zarówno w pismach jak i na sali sądowej. 

Status pokrzywdzonego – czym jest i co oznacza dla sprawy? 

Jeśli w sprawie karnej uzyskałeś status pokrzywdzonego, to oznacza, że Twoje dobro prawne zostało naruszone i w związku z tym wszczęto postępowanie. Status pokrzywdzonego łączy się z licznymi prawami pozwalającymi na realizowanie ochrony swoich interesów. Rola pokrzywdzonego wiąże się także z obowiązkami wynikającymi z brania udziału w sprawie w tym charakterze. 

Prawa i obowiązki pokrzywdzonego w sprawie karnej 

Prawa i obowiązki pokrzywdzonego można systematyzować w oparciu o poszczególne etapy postępowania karnego. Przypomnijmy, że pierwszym etapem postępowania karnego jest postępowanie przygotowawcze, po którym następuje postępowanie sądowe. 

Przepisy Kodeksu postępowania karnego w odniesieniu do statusu pokrzywdzonego regulują takie kwestie jak obowiązkowa obecność poszkodowanego na rozprawie, możliwość działania pokrzywdzonego obok prokuratora w roli oskarżyciela posiłkowego, występowanie przez pokrzywdzonego jako oskarżyciel prywatny czy subsydiarny,  możliwość składania różnych wniosków w sprawie.

Należy wiedzieć, że możliwość skorzystania przez pokrzywdzonego z niektórych praw lub uprawnień uzależniona jest od złożenia przez niego w stosownym – zakreślonym przez przepisy proceduralne – terminie właściwych wniosków lub oświadczeń. Z tych powodów, występując w sprawie w roli pokrzywdzonego, warto już od samego początku postępowania rozważyć skorzystanie z profesjonalnej pomocy adwokata. 

Uprawnienia w toku postępowania przygotowawczego 

Podstawowe uprawnieniem pokrzywdzonego na etapie postępowania przygotowawczego: 

• prawo do działania jako strona we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem,
• prawo do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa, 
• prawo do cofnięcia wniosku o ściganie przestępstwa wnioskowego za zgodą właściwego organu,
• prawo do wniesienia zażalenia na czynności naruszające jego prawa, inne niż postanowienia i zarządzenia, 
• prawo do żądania przesłuchania świadka przez sąd w przypadku istnienia niebezpieczeństwa, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie sądowej,
• prawo do zapoznania się z aktami postępowania przygotowawczego, 
• prawo do złożenia zażalenia na odmowę wszczęcia postępowania i umorzenie postępowania przygotowawczego.

Uprawnienia w toku postępowania sądowego 

Podstawowe prawa pokrzywdzonego na etapie postępowania sądowego: 

• prawo ubiegania się o zadośćuczynienie lub odszkodowanie od oskarżonego,
• prawo do udziału w posiedzeniach sądu dotyczących warunkowego umorzenia postępowania, umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego oraz skazania oskarżonego bez rozprawy, 
• prawo wniesienia sprzeciwu w razie złożenia przez oskarżonego wniosku o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego, 
• prawo do składania zażaleń na postanowienia, które bezpośrednio dotyczą pokrzywdzonego,
• prawo do złożenia wniosku o otrzymanie informacji o zarzutach wobec oskarżonego,
• prawo dostępu do akt sprawy (dostęp do akt może zostać pokrzywdzonemu odmówiony  ze względu na ważny interes państwa lub dobro postępowania),
• prawo do występowania w sprawie w roli oskarżyciela posiłkowego (obok prokuratora), a tym samym bycie stroną postępowania sądowego. 

Obowiązki osoby poszkodowanej w postępowaniu sądowym 

Jak zostało już zaznaczone, na poszkodowanego ustawodawca nałożył również obowiązki. Do podstawowych obowiązków pokrzywdzonego należy:

• obowiązek stawienia się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie,
• poddanie się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym, jeśli karalność czynu zależy od jego stanu zdrowia, a nadto – w razie potrzeby umożliwienie pobrania odcisków palców, włosów, śliny czy próbki pisma, 
• obowiązek podania właściwego adresu do kontaktu i informowania o każdej jego zmianie,
• w przypadku pokrzywdzonego przebywającego za granicą –   podanie danych osoby do doręczeń w kraju. 

Czy pokrzywdzony może występować jako oskarżyciel posiłkowy?

Pokrzywdzony ma prawo występować w sprawie karnej (na jej etapie sądowym) jako strona tego postępowania obok prokuratora. Staje się wówczas oskarżycielem posiłkowym. 

Oskarżyciel posiłkowy może realizować wszystkie uprawnienia strony postępowania, takie jak np.: zadawanie pytań przesłuchiwanym stronom, złożenie apelacji od wyroku,  składanie wniosków dowodowych. 

Pokrzywdzony, który nie występuje w procesie w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie posiada przymiotu strony postępowania, a przyznane mu przez przepisy uprawnienia są znacznie węższe. Nabycie przez pokrzywdzonego statusu oskarżyciela posiłkowego warunkowane jest złożeniem przez niego oświadczenia o chęci brania udziału w sprawie w takiej roli. Oświadczenie takie złożyć należy nie później niż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Po tym czasie, uprawnienie do złożenia takiej deklaracji wygasa. 

Reprezentacja poszkodowanego w sprawie karnej – jak wygląda wsparcie profesjonalnego adwokata?

W toku postępowania karnego, z pewnymi zastrzeżeniami, poszkodowany może samodzielnie dochodzić swoich praw przed sądem. Pomimo braku narzucenia przez ustawodawcę obowiązku ustanawiania przez pokrzywdzonego pełnomocnika, w celu należytego reprezentowania interesów pokrzywdzonego, warto poważnie rozważyć skorzystanie z usług adwokata, który będzie stał na straży prawidłowego przebiegu postępowania i terminowości składanych wniosków. 

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą naszej Kancelarii w zakresie spraw karnych. Prawnicy naszej Kancelarii są adwokatami od prowadzenia spraw karnych we Wrocławiu, ale świadczą także pomoc w wybranych sprawach karnych na terenie całego kraju.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: pokrzywdzony, obowiązki pokrzywdzonego, prawa i obowiązki pokrzywdzonego, uprawnienia pokrzywdzonego, poszkodowany definicja, osoba pokrzywdzona definicja, pokrzywdzony a poszkodowany, sprawa karna poszkodowany, status pokrzywdzonego, zachęcamy do kontaktu z adwokatem.