Dochodzenie a śledztwo – jakie są różnice?

Kiedy prowadzi się śledztwo?

Dochodzenie i śledztwo to dwie formy prowadzenia postępowania przygotowawczego, które poprzedza sądowy etap sprawy karnej. Kryteriami rozstrzygającymi o tym, w jakiej formie należy prowadzić postępowanie przygotowawcze jest to, jakiego czynu zabronionego ma ono dotyczyć,
a także to, kto jest jego sprawcą.

Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego (dalej: k.p.k.), podstawową formą postępowania przygotowawczego jest śledztwo. Ustawa reguluje przypadki, kiedy prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, a kiedy jedynie fakultatywne. 

Kodeks przewiduje nakaz prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie śledztwa
w następujących sprawach: 

1) w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego (właściwość sądu okręgowego określona jest w art. 25 § 1 k.p.k.; wśród wymienionych tam spraw znajdują się sprawy o zbrodnie, tj. czyny zabronione zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą);

2) o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Ochrony Państwa, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego;

3) o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych;

4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia.

Kodeks przewiduje także jeden przypadek, w którym prowadzenie śledztwa jest fakultatywne. Jest to sytuacja, w której przepisy przewidują co do zasady prowadzenie postępowania w formie dochodzenia, jednak  na mocy decyzji prokuratora, podjętej ze względu na wagę lub zawiłość sprawy, uruchamiane jest śledztwo. 

Kiedy prowadzi się dochodzenie?

Pomimo tego, że jak wskazano powyżej, śledztwo jest podstawową formą prowadzenia postępowania przygotowawczego, większość postępowań prowadzonych jest jednak jako dochodzenie. 

Kodeks postępowania karnego stanowi, o tym że dochodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:

1) zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł;

2) przewidziane w Kodeksie karnym (dalej: k.k.) pod art. 159 (bójka i pobicie z użyciem niebezpiecznych przedmiotów), art. 254a (zakłócenie; uszkodzenie działania sieci) i art. 262 § 2 (ograbienie zwłok, grobu, miejsca spoczynku);

3) przewidziane w Kodeksie karnym w art. 279 § 1 (kradzież z włamaniem), art. 286 § 1 i 2 (oszustwo) oraz w art. 289 § 2 (zabór pojazdu połączony z przełamaniem zabezpieczenia), jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł.

Jednocześnie, ustawodawca wyklucza z tej kategorii niektóre ze spraw, zastrzegając dla nich tym samym właściwość śledztwa (art. 325b § 2 k.p.k.). Dochodzenia nie prowadzi się chociażby w sprawach o przestępstwa takie jak przykładowo: nieumyślne spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 155 i art. 156 § 2 k.k.), nieumyślne sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach (art. 165 § 2 k.k.), nieumyślne sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym (art. 174 § 2 k.k.), kazirodztwo (art. 201 k.k.), nadużycie funkcji przez funkcjonariusza państwowego (art. 231 § 1 i 3 k.k.), przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowym (rozdział XXXVII k.k.). 

Organy prowadzące śledztwo i dochodzenie

Omawiając tytułowe zagadnienie: śledztwo a dochodzenie – różnice, warto pochylić się nad kwestią organów właściwych do prowadzenia każdej z tych form postępowania przygotowawczego. 

Kodeks postępowania karnego stanowi zasadę ogólną, według której śledztwo prowadzi prokurator. Ustawa dopuszcza jednak możliwość powierzenia Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Powierzenie śledztwa lub czynności Policji nie może obejmować przedstawienia zarzutów, zmiany lub uzupełnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz zamknięcia śledztwa. 

Prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia jest z kolei domeną Policji. Ustawa wymaga jednak, aby postępowanie przygotowawcze, w zakresie w jakim nie jest prowadzone przez prokuratora, było przez niego nadzorowane.

Co istotne, odnotowania wymaga to, że uprawnienia Policji przysługują także organom Straży Granicznej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Krajowej Administracji Skarbowej, Centralnego Biura Antykorupcyjnego oraz Żandarmerii Wojskowej, w zakresie ich właściwości oraz innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych.

Dochodzenie a śledztwo – czym różnią się ich cele?

Dochodzenie i śledztwo to dwie formy postępowania przygotowawczego. Pomimo istnienia różnic w zakresie ciężaru gatunkowego czynów zabronionych, w sprawie których są prowadzone, formalizmu procesowego, organów prowadzących czy modelowego czasu ich trwania, posiadają zbieżne cele. 

Celem zarówno dochodzenia, jak i śledztwa jest:

1) ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;

2) wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;

3) zebranie danych osobopoznawczych i środowiskowych;

4) wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody;

5) zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu

Jaki jest czas trwania dochodzenia i śledztwa?

Kodeks stanowi, że dochodzenie powinno być ukończone w ciągu 2 miesięcy. Prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony.

Jeśli chodzi natomiast o śledztwo, to w myśl ustawy powinno ono być ukończone w ciągu 3 miesięcy.

W uzasadnionych wypadkach okres śledztwa może być przedłużony na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony.

Dochodzenie a śledztwo – różnice w formalizmie postępowań 

Przepisy procesowe wskazują na mniejszy rygoryzm formalny dochodzenia. 

Odformalizowanie tej formy postępowania przygotowawczego przejawia się chociażby w tym, że w sprawach prowadzonych jako dochodzenie, wnoszony do sądu akt oskarżenia nie musi zawierać uzasadnienia. 

Nie jest również wymagane, aby Policja lub inny organ prowadzący dochodzenie sporządzał uzasadnienia takich decyzji procesowych jak: postanowienie o wszczęciu dochodzenia, o odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz zawieszeniu postępowania. 

Ponadto, organy prowadzące dochodzenie nie są także zobligowane do tego, aby sporządzać postanowienie o przedstawieniu zarzutów oraz postanowienie o zamknięciu dochodzenia. Zwolnienie to nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany. 

W przypadku dochodzenia, możliwe jest także skorzystanie z instytucji tzw. umorzenia rejestrowego, które pozwala na podjęcie sprawy w każdym momencie, kiedy pojawią dane pozwalające wykryć sprawcę. 

Przepisy przewidują także możliwość znacznego ograniczenia czynności śledczych w ramach dochodzenia. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Kodeks określa w tym przypadku minimum czynności, jakie powinny zostać wykonane przez organ. 

Poza tym, pomimo ustalenia ogólnego nadzoru prokuratorskiego, ustawa zwalnia organ prowadzący dochodzenie od uzyskania przez niego zatwierdzenia takich decyzji jak: postanowienie o wszczęciu dochodzenia oraz umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. 

Zachęcamy także do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw karnych.

Jeśli Ty lub osoba Ci bliska, potrzebujecie pomocy w kategorii: sprawy karne Wrocław i okolice, zapraszamy do kontaktu z adwokatem.