Jak wygląda postępowanie w sprawach nieletnich?

Odpowiedzialność karna osób nieletnich, co do zasady podlega innym regułom niż w przypadku dorosłych. Również zasady postępowania,  które jest w stosunku do nich prowadzone znacząco odbiegają od standardowej procedury karnej. 

Kto to jest nieletni?

Wbrew pozorom legalna definicja pojęcia „osoby nieletniej” jest bardziej skomplikowana, niż mogłoby to się wydawać.

Zgodnie bowiem z przepisami ustawy z dnia z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. poz. 1700):

• w zakresie postępowania w sprawach o demoralizację – nieletnim jest osoba, która ukończyła 10 lat i nie jest pełnoletnia,
• w zakresie postępowania w sprawach o czyny karalne jest to osoba, która dopuściła się go po ukończeniu 13 roku życia, a  nie ukończyła 17 lat,
• w zakresie wykonywania środków wychowawczych, leczniczych lub poprawczych za nieletniego uważana jest osoba, względem której środki takie zostały orzeczone, nie dłużej jednak, niż do ukończenia lat 21.

Ustawa o nieletnich – zastosowanie

Co do zasady, w przypadku dopuszczenia się czynu karalnego przez osobę pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, stosuje się przepisy wskazanej powyżej ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, będącą swoistym kodeksem postępowania w sprawach nieletnich. Ustawa ta zastąpiła obowiązującą do niedawna ustawę postępowanie w sprawach nieletnich. 

Kodeks postępowania w sprawach nieletnich

Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich – zawiera reguły postępowania w stosunku do takich osób, które wykazują przejawy demoralizacji lub popełniły czyn karalny. Ustawa ta reguluje ona więc zarówno postępowanie w sprawach o wkroczenia nieletnich, jak i w sprawach o popełnianie przez nich przestępstw. Przejawem demoralizacji nieletniego może być w szczególności zażywanie przez niego narkotyków lub substancji odurzających, jak również pozostawanie przez niego pod wpływem alkoholu.

Nieletni pod wpływem alkoholu konsekwencje – są one wskazane w ustawie o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich i polegają na stosowaniu wobec niego przede wszystkim środków wychowawczych oraz leczniczych. W ostateczności może zostać orzeczone umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Wskazać trzeba, że ustawodawca w przedmiotowej ustawie zawarł preambułę, w której wskazano, że podstawowym celem tego aktu prawnego jest przeciwdziałania demoralizacji nieletnich i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych oraz stwarzanie warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Jak wygląda sprawa w sądach dla nieletnich

Postępowanie w sprawach nieletnich kieruje się pewnymi naczelnymi zasadami, których przestrzeganie jest bezwzględnie obowiązujące.

Zgodnie z „ustawą” – w sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w jego osobowości i zachowaniu oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny.

Poza tym, w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę jego właściwości i warunki osobiste nieletniego, a w szczególności:

• wiek,
• stan zdrowia,
• poziom rozwoju psychicznego i fizycznego,
• cechy charakteru,
• sytuację rodzinną nieletniego,
• warunki wychowawcze i charakter środowiska,
• przyczyny i stopień demoralizacji, w tym rodzaj czynu zabronionego, a także sposób i okoliczności jego popełnienia,
• rodzaj czynu karalnego, a także sposób i okoliczności jego popełnienia.

Podkreślenia wymaga fakt, że postępowanie w sprawach nieletnich jest na gruncie obecnego stanu prawnego w Polsce postępowaniem sądowym o szczególnym charakterze.

Oczywiście, jak wygląda sprawa w sądzie dla nieletnich, zależy od indywidualnych uwarunkowań danego przypadku, jednakże każdy Sąd orzekający obowiązany jest kierować się opisanymi powyżej zasadami.

Etapy w postępowaniu w sprawach nieletnich

Postępowanie w sprawach nieletnich podzielić można na trzy etapy:

• postępowanie rozpoznawcze,
• postępowanie sądowe,
• postępowanie wykonawcze.

Postępowanie rozpoznawcze

Postępowanie rozpoznawcze, co do zasady, wszczyna Sąd rodzinny jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie demoralizacji nieletniego lub popełnienia przez niego czynu karalnego. Ma ono na celu weryfikację tego faktu.

Postanowienie o wszczęciu postępowania doręcza się stronom oraz ujawnionemu pokrzywdzonemu.

W postępowaniu rozpoznawczym zbiera się dane o nieletnim, jego warunkach wychowawczych, zdrowotnych i bytowych oraz przeprowadza się inne dowody.  

Prowadzi je sędzia rodzinny we współpracy przede wszystkim z Policją lub Strażą Graniczną.

W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli zachodzi podejrzenie wykazywania przez nieletniego przejawów demoralizacji lub dopuszczenia się przez niego czynu karalnego, Policja lub Straż Graniczna, w zakresie jej właściwości, zbiera, przeprowadza i utrwala dowody przejawów demoralizacji lub czynu karalnego, a w razie potrzeby zatrzymuje nieletniego. Dokonuje ona również jego przesłuchania, które powinno zostać przeprowadzone niezwłocznie po wszczęciu postępowania, w obecności jego rodziców lub opiekunów.

Policja, po dokonaniu opisanych powyżej czynności, niezwłocznie przekazuje zgromadzone materiały Sądowi rodzinnemu.

Sąd rodzinny w pewnych sytuacjach może zlecić kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego dotyczącego nieletniego. Może to nastąpić w  celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska, obejmujących:

• jego właściwości i warunki osobiste,
• zachowywanie się nieletniego,
• jego warunki wychowawcze i życiowe, w tym sytuację rodzinną i bytową rodziny, przebieg nauki lub pracy nieletniego i sposób spędzania czasu wolnego, jego kontakty środowiskowe, stosunek do niego rodziców lub opiekunów nieletniego, podejmowane oddziaływania wychowawcze, stan zdrowia i uzależnienia nieletniego,

Musisz wiedzieć, że Sąd rodzinny może przekazać sprawę nieletniego, za jego zgodą, szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, do której nieletni należy, jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja dysponuje, są wystarczające.

Zaznaczyć trzeba, że w postępowaniu w sprawie nieletniego stronami są:

• nieletni,
• rodzice albo ten z rodziców, pod którego stałą pieczą nieletni faktycznie pozostaje, lub też opiekun nieletniego, przy czym może to być także osoba, pod której stałą pieczą faktycznie on pozostaje,
• prokurator.

Postępowanie sądowe

Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi Sąd rodzinny, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Właściwość miejscową Sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania – według miejsca pobytu nieletniego. Jeżeli brak i tej podstawy, właściwy jest Sąd rodzinny miejsca pierwszego wykazywania przejawów demoralizacji lub miejsca dopuszczenia się pierwszego czynu karalnego przez nieletniego.

Zasadą jest, że Sąd rozstrzyga sprawę po przeprowadzeniu rozprawy, na której zeznają nieletni oraz świadkowie. Posiedzenie odbywa się przy drzwiach zamkniętych, chyba że jawność posiedzenia jest uzasadniona ze względów wychowawczych.

Rozprawa sądowa kończy się wydaniem przez Sąd rodzinny postanowienia, w którym stwierdza on, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego, oraz orzeka o zastosowaniu środków wychowawczych, .

Postępowanie wykonawcze

Postępowanie wykonawcze w sprawach nieletnich wszczyna się bezzwłocznie, gdy tylko wydane przez Sąd rodzinny orzeczenie stanie się wykonalne. Ma ono na celu jego realizację w zakresie środków wychowawczych, poprawczych oraz leczniczych.

Te pierwsze służą wychowaniu nieletniego na świadomego swych obowiązków członka społeczeństwa. Odbywa się ono z uwzględnieniem wskazań nauki i doświadczeń pedagogicznych i powinno doprowadzić także do prawidłowego spełniania przez rodziców albo opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego.

Z kolei wykonywanie środka leczniczego ma na celu poprawę stanu zdrowia nieletniego i jego zachowania w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie w warunkach poza zakładem leczniczym.

Organem wykonawczym jest przede wszystkim Sąd rodzinny i sędzia rodzinny.

Zaznaczyć trzeba, że przepisy prawa zobowiązują nieletniego do przestrzegania obowiązków ustanowionych przez sąd i wynikających z wykonywania orzeczenia.

Jakie kary przyznawane są w sądach dla nieletnich?

Musisz wiedzieć, że wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze, środek leczniczy oraz środek poprawczy. Wobec nieletniego kara może być orzeczona tylko w przypadkach określonych w ustawie, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić jego resocjalizacji.

Środkami wychowawczymi są:

• upomnienie,
• zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części, do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, do wykonania prac społecznych, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, w szczególności terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub do zaniechania używania substancji psychoaktywnej,
• nadzór odpowiedzialny rodziców albo opiekuna nieletniego,
• nadzór organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, której celem statutowym jest praca z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, zapobieganie demoralizacji nieletnich lub pomoc w readaptacji społecznej nieletnich, pracodawcy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego,
• nadzór kuratora sądowego,
• skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym,
• zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju,
• przepadek przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek równowartości przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie, przewóz lub przechowywanie jest zabronione, przepadek przedsiębiorstwa albo jego równowartości, przepadek korzyści majątkowej albo jej równowartości lub przepadek przedmiotów czynów zabronionych,
• umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim,
• umieszczenie w młodzieżowym lub okręgowym ośrodku wychowawczym,

Środkiem leczniczym jest umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień. Sąd rodzinny może go orzec tylko  w przypadku stwierdzenia u nieletniego choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych, lub uzależnienia.

Środkiem poprawczym jest umieszczenie w zakładzie poprawczym. Może to dotyczyć tylko nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego w postaci przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz rodzaj czynu karalnego, sposób i okoliczności jego popełnienia, zwłaszcza gdy środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują jego resocjalizacji.

Dodać trzeba, że rodzice lub opiekunowie nieletniego mogą zostać zobowiązani do naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przez nieletniego lub do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Trwałość postępowania w sprawach nieletnich

Jaki jest czas trwania postępowania w sprawach nieletnich? Niestety, choć jest to pytanie często zadawane przez Klientów, nie ma na to jednoznacznej odpowiedzi. Jest to zależne przede wszystkim od stopnia skomplikowania sprawy,  wielkości materiału dowodowego, obecnej ilości spraw, które Sąd ma do rozpatrzenia a także charakteru czynu, którego dopuściła się osoba nieletnia.

Postępowanie mediacyjne w sprawach nieletnich

Postępowanie mediacyjne w sprawach nieletnich odgrywa szczególną rolę.

Sąd rodzinny może, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do mediacji. Udział w niej jest całkowicie dobrowolny.

Postępowanie mediacyjne powinno zmierzać do wzbudzenia w nieletnim poczucia odpowiedzialności za skutki czynu zabronionego, którego się dopuścił, oraz do zawarcia ugody w przedmiocie naprawienia wyrządzonej szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

Biorą w nim udział pokrzywdzony, nieletni, rodzice albo ten z rodziców, pod którego stałą pieczą nieletni faktycznie pozostaje, albo opiekun nieletniego, a także przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony faktycznie pozostaje.

Zaznaczyć trzeba, że Sąd rodzinny, kierując sprawę do mediacji, wyznacza czas jej trwania na okres do 6 tygodni.

Orzekając w sprawie nieletniego, bierze on pod uwagę wyniki mediacji oraz ugodę zawartą przed mediatorem.

Jak przygotować się na sprawę w sądzie dla nieletnich

Specjalista w sprawach osób młodocianych, przeciwko którym toczy się postępowanie, czyli w tym przypadku adwokat do spraw karnych dla nieletnich pomoże Tobie lub Twojemu dziecku odpowiednio przygotować się do rozprawy. Ważna będzie przede wszystkim dobra linia obrony oraz rzetelne przedstawienie wszelkich okoliczności zdarzenia. Jeśli poszukujesz pomocy w tej kwestii, zapraszamy do kontaktu.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw karnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: postępowanie w sprawach nieletnich, jak wygląda sprawa w sądzie dla nieletnich, postępowanie wykonawcze w sprawach nieletnich, ustawa o nieletnich, kodeks postępowania w sprawach nieletnich, postępowanie medialne w sprawach nieletnich, postępowania w sprawach nieletnich, ustawa postępowanie w sprawach nieletnich, postępowanie w sprawach o wkroczenia nieletnich, zachęcamy do skorzystania z porady adwokata.