Kim jest osoba represjonowana w stanie wojennym?

Stan wojenny niewątpliwie stanowi cezurę w dziejach powojennej Polski. Przyniósł on ze sobą, poza pogrzebaniem społecznych nadziei na demokratyzację ustroju socjalistycznego, także szereg bolesnych represji wobec osób, które stanowiły opozycję wobec ówczesnych władz. Obecnie osoby represjonowane w stanie wojennym mogą korzystać z szeregu uprawnień oraz mają możliwość dochodzenia odszkodowania.

Czym był stan wojenny?

Stan wojenny w Polsce był stanem nadzwyczajnym wprowadzonym 13 grudnia 1981 roku na terenie całej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w sposób niezgodny z obowiązującą wówczas Konstytucją tego kraju. Jego podstawę stanowił dekret z dnia 12 grudnia 1981 roku wydany przez Radę Państwa na wniosek Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego.

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 roku uchwałą Rady Państwa z dnia 19 grudnia 1982 roku, a zniesiony – 22 lipca 1983 roku.

Kto to jest osoba represjonowana?

Osoby będące klientami mojej kancelarii adwokackiej często zadają mi pytanie: „kto to jest osoba represjonowana” czy też „osoba represjonowana co to znaczy”? Osoba represjonowana definicja nie jest taka prosta jakby się wydawało…

Ustawa o osobach represjonowanych w stanie wojennym

Kwestie związane z osobami represjonowanymi w stanie wojennym reguluje ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1255). Często określana jest ona jako „ustawa o osobach represjonowanych w stanie wojennym”.

Osoba represjonowana – definicja prawna

Osoba represjonowana kto to? Zgodnie z powyżej wskazanym aktem prawnym – osobą represjonowaną z powodów politycznych jest taka, która w okresie od dnia 1 stycznia 1956 r. do dnia 31 lipca 1990 r. prowadziła działalność na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce i wskutek tego:

• przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia na terytorium Polski na mocy wyroku wydanego w latach 1956–1989, lub też bez niego – jednorazowo przez okres dłuższy niż 48 godzin lub wielokrotnie przez łączny okres dłuższy niż 30 dni,
• była internowana, a więc przebywała w ośrodku odosobnienia na podstawie dekretu o stanie wojennym,
• przez okres powyżej 30 dni pełniła zasadniczą służbę wojskową lub czynną służbę wojskową w ramach ćwiczeń wojskowych, do której odbycia została powołana z przyczyn politycznych,
• była poszukiwana listem gończym, oskarżona lub skazana za popełnienie przestępstwa lub wielokrotnie skazywana za popełnienie wykroczenia.

Kim są więc osoby represjonowane w stanie wojennym?

Za osoby represjonowane w stanie wojennym uważa się więc wszystkie te osoby, które spełniają powyższe warunki, a prowadziły działalność w okresie jego obowiązywania, a także takie, które w tym przedziale czasowym brały udział w wystąpieniu wolnościowym na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce i w związku z tym:

• na skutek działania, w tym niejawnego, wojska, milicji lub organów bezpieczeństwa państwa, poniosły śmierć, doznały uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia na okres dłuższy niż 7 dni,
• były inwigilowane przez organy bezpieczeństwa państwa i podjęto wobec nich bezprawne działanie polegające na popełnieniu na ich szkodę przestępstwa lub wykroczenia,
• były pozbawione możliwości wykonywania swojego zawodu,
• zostały z nimi rozwiązane umowy o pracę,
• zostały relegowane z uczelni wyższej lub innej szkoły,
• były objęte zakazem publikacji przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, wojewódzki lub miejski urząd kontroli prasy, publikacji i widowisk albo Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk lub okręgowy urząd kontroli publikacji i widowisk przez okres dłuższy niż jeden rok.

Status osoby represjonowanej – Przesłanki negatywne

Przedmiotowa ustawa zawiera także negatywne przesłanki posiadania statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych. Nie może on bowiem przysługiwać osobie:

• która była pracownikiem, funkcjonariuszem lub żołnierzem organów bezpieczeństwa państwa. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której przedłoży ona dowody, że przed dniem 31 lipca 1990 r., bez wiedzy przełożonych czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności lub respektowania politycznych praw człowieka w Polsce,
• co do której w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu nie zachowały się dokumenty wytworzone przez nią lub przy jej udziale, w ramach czynności wykonywanych przez nią w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji przez organy bezpieczeństwa państwa.

Jak sprawdzić, czy jest się osobą represjonowaną w czasach stanu wojennego?

Musisz wiedzieć, że istnieje możliwość szybkiego sprawdzenia, czy jest się osobą represjonowaną w czasach stanu wojennego.

Lista osób represjonowanych w stanie wojennym

Instytut Pamięci Narodowej prowadzi „Wykaz alfabetyczny osób internowanych w okresie stanu wojennego”. Dodać trzeba, że objęty nią krąg jest bardzo szeroki, gdyż internowanie w stanie wojennym objęło ponad dziesięć tysięcy obywateli PRL.

Ta swoista lista osób represjonowanych w stanie wojennym zawiera dane osobowe osób, które zostały osadzone w ośrodkach odosobnienia, a dostęp do niej jest całkowicie bezpłatny.

Dodać trzeba, iż możliwe jest także odszukanie archiwalnych dokumentów wskazujących na stosowanie represji w stanie wojennym w zasobach IPN lub innych archiwów państwowych.

Uzyskanie statusu osoby represjonowanej

Aby w pełni korzystać z uprawnień, jakie przysługują tym, którzy byli represjonowani w stanie wojennym, konieczne jest uzyskanie oficjalnego statusu osoby represjonowanej z powodów politycznych. Posiadanie formalnego statusu osoby represjonowanej nie jest jednak warunkiem niezbędnym do dochodzenia odszkodowania, o którym mowa poniżej.

Nadanie statusu osoby represjonowanej następuje w drodze decyzji administracyjnej, Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych po stwierdzeniu przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, iż osoba ubiegająca się o to  spełnia wszystkie konieczne do tego warunki. Dodać trzeba, że może o to wystąpić sama osoba represjonowana, a także jej współmałżonek lub innego członek rodziny w razie gdy nastąpiła jej śmierć.

Osoba represjonowana – uprawnienia i świadczenia związane ze statusem

Osobom, które były represjonowane w stanie wojennym przysługuje szereg uprawnień. Składają się na nie:

• prawo do otrzymania świadczenia pieniężnego, które od marca 2022 roku wynosi 492,74 zł miesięcznie,
• prawo do skorzystania z pomocy pieniężnej o charakterze jednorazowym lub okresowym.

Pomoc pieniężna przyznawana jest przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych tym spośród nich, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialnej, zdrowotnej oraz w związku z zaistnieniem zdarzeń losowych.

Podkreślić trzeba, że pomoc pieniężna jednorazowa może być przyznana nie częściej niż dwa razy w roku kalendarzowym do wysokości 150% najniższej emerytury. W przypadku jednak, gdy jest ona przeznaczona na:

• pokrycie kosztów zakupu wyrobów medycznych, wówczas jej wysokość może wzrosnąć do 350% najniższej emerytury,
• dostosowanie pomieszczeń mieszkalnych do rodzaju niepełnosprawności – może ona być przyznana do wysokości 450% najniższej emerytury.

Z kolei pomoc pieniężna okresowa jest przyznawana do wysokości 100% najniższej emerytury miesięcznie na okres do 6 miesięcy i nie częściej niż raz na 12 miesięcy.

Inne uprawnienia osób represjonowanych w stanie wojennym

Do pozostałych uprawnień osób represjonowanych w stanie wojennym należy:

• korzystanie poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz z usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach,
• korzystanie z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych bez skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego,
• pierwszeństwo do środowiskowej opieki socjalnej, w tym w uzyskaniu miejsca w domu pomocy społecznej, a także możliwość zwolnienia z opłat za pobyt w takim miejscu w całości lub w części,
• podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu, w sytuacji, gdy nie jest pobierana emerytura lub renta, a także gdy dana osoba nie podlega ubezpieczeniu społecznemu,
• zaliczanie okresów uwięzienia lub internowania przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty w wymiarze podwójnym do okresów składkowych,
• dodatkowy 5-dniowy urlop w roku kalendarzowym w odniesieniu do osób pozostających w zatrudnieniu,
• ulga taryfowa.

Ta ostatnia przysługuje w wysokości:

• 50% na przejazdy środkami komunikacji miejskiej,
• 51% na przejazdy w komunikacji krajowej środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego.

Osobom represjonowanym przysługuje także prawo do świadczenia wyrównawczego, jeśli pobierają one emeryturę lub rentę inwalidzką albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną w kwocie niższej niż 2 676,88 zł brutto miesięcznie (a od dnia 1 marca 2023 r. – 3 046,29 zł brutto miesięcznie). Jego wysokość stanowi różnica pomiędzy tą kwotą a wysokością pobieranej emerytury lub renty. 

Jak dostać odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym

Zaznaczyć trzeba, że poza opisanymi powyżej uprawnieniami, osoby, które zostały skazane wyrokiem sądowym uznanym następnie za nieważny ze względu na to, że przypisany im czyn był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano wobec nich z powodu takiej działalności oraz osoby, które zostały z tych powodów uniewinnione, mają prawo do uzyskania z tego tytułu odpowiedniego odszkodowania. Prawo domagania się odszkodowania mają również osoby, w stosunku do których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego. 

Odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym – Kwestię tę reguluje ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j.Dz. U. z 2021 r., poz. 1693).

Odszkodowania za represje komunistyczne stanu wojennego, w przypadku śmierci osoby represjonowanej mogą zostać przyznane na rzecz małżonka, dzieci i rodziców. Roszczenie takie przysługuje także dziecku, które przebywało z matką w okresie odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w takim odosobnieniu.  

Pomoc adwokata w sprawach o odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym

Skorzystanie z pomocy adwokata w sprawach o odszkodowanie dla osób represjonowanych może się okazać bardzo dobrą decyzją. Po pierwsze, może on pomóc w ustaleniu tego, czy Ty lub osoba Ci bliska może ubiegać Odszkodowania za represje stanu wojennegosię o odszkodowanie, a następnie reprezentować Twoje interesy przed sądem w celu uzyskania jak najwyższego odszkodowania. 

Jak sprawdzić, czy jest się osobą represjonowaną w czasach wojennych?

Na zakończenie wskazać trzeba, że istnieje także możliwość sprawdzenia, czy jest się osobą represjonowaną w czasach wojennych, a więc w latach, w których toczyła się II wojna światowa.

Instytut Pamięci Narodowej prowadzi bowiem Indeks Represjonowanych w latach 1939 – 1945. Uzyskanie takich danych będzie niewątpliwie pomocne przy dochodzeniu odpowiedniego zadośćuczynienia tego tytułu, przy czym możliwe są także odszkodowania wojenne dla spadkobierców.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie odszkodowań za represje.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: osoby represjonowane w stanie wojennym, osoba represjonowana, kto to jest osoba represjonowana, osoba represjonowana kto to, osoba represjonowana definicja, osoba represjonowana co to znaczy, internowanie w stanie wojennym, osoby represjonowane definicja, lista osób represjonowanych w stanie wojennym, ustawa o osobach represjonowanych w stanie wojennym, represjonowani w stanie wojennym, odszkodowania dla represjonowanych w stanie wojennym, uprawnienia osoby represjonowanej, odszkodowania dla osób represjonowanych w stanie wojennym, zapraszamy do kontaktu z adwokatem.