Czy da się ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Szeroko rozumiane prawo karne zajmuje się ściganiem oraz karaniem sprawców czynów zabronionych. Wśród sankcji, jakie na oskarżonego lub obwinionego może nałożyć sąd, znajdują się nie tylko kary. Ustawodawca wyposażył wymiar sprawiedliwości w szereg różnych środków, które mogą być zastosowane w sytuacji popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Szczególną rolę w tym zestawieniu pełnią środki karne, stanowiące uzupełnienie kar za konkretne rodzaje czynów zabronionych. A jednym z najbardziej dotkliwych środków karnych jest sądowy zakaz prowadzenia pojazdów.

Na czym polega sądowy zakaz prowadzenia pojazdów

Zakaz sądowy prowadzenia pojazdów jest jednym ze środków karnych, które wymierzane są obok kar za konkretne przestępstwa lub wykroczenia. W przypadku zbrodni i występków kwestię zakazu reguluje przede wszystkim art. 42 Kodeksu karnego (dalej: k.k.), jeśli zaś chodzi o wykroczenia, odpowiednia regulacja znalazła się w art. 29 Kodeksu wykroczeń (dalej: k.w.).

Istota zakazu sprowadza się do uniemożliwienia sprawcy czynu zabronionego kierowania określonymi rodzajami pojazdów przez wskazany w orzeczeniu czas. Innymi słowy, w przypadku zaistnienia przesłanek przewidzianych przez kodeks sąd może (lub musi) zakazać osobie skazanej poruszania się określonymi pojazdami.

Z uwagi na różne podstawy i tryby orzekania, kwestia tego, jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, nie jest oczywista. Zgodnie z obowiązujący prawem sąd orzeka zakaz:

1. fakultatywnie wobec dowolnych rodzajów pojazdów (art. 42 § 1 k.k., art. 86b § 3 k.w., art. 92 § 3 k.w.);
2. fakultatywnie wobec wszystkich pojazdów innych niż mechaniczne (art. 87 § 4 k.w.);
3. obligatoryjnie wobec wszystkich pojazdów mechanicznych (art. 42 § 2 k.k.);
4. obligatoryjnie wobec wszystkich pojazdów mechanicznych i dożywotnio, a wyjątkowo na krótszy okres (art. 42 § 3 k.k.);
5. obligatoryjnie wobec wszystkich pojazdów mechanicznych i dożywotnio (art. 42 § 4 k.k.);
6. obligatoryjnie wobec dowolnych rodzajów pojazdów (art. 87 § 3 k.w., art. 93 § 2 k.w., art. 94 § 3 k.w.).

Niektóre z powyższych podstaw prawnych dotyczą kierowania po spożyciu alkoholu, a inne nie. W związku z tym różna jest procedura odzyskania prawa jazdy, po alkoholu spożytym przez kierowcę będzie to znacznie utrudnione i nie zawsze możliwe.

Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych a skuter elektryczny

Z przedstawionego wyżej wyliczenia można wysnuć wniosek, że kluczową kwestią dla ustalenia zakazu prowadzenia pojazdów jest stwierdzenie, czy pojazd, którym kierował sprawca, jest pojazdem mechanicznym.

W doktrynie prawniczej przyjmuje się, że pojazd mechaniczny to pojazd wprawiany w ruch przez silnik (spalinowy, elektryczny lub inny). Do tej grupy zaliczane więc będą motocykle, samochody, maszyny rolnicze, samoloty i inne podobne środki transportu. Konsekwencją powyższego założenia jest zatem stwierdzenie, że pojazdem niemechanicznym jest taki pojazd, który silnika nie posiada, a którego siłą napędową są (najczęściej) działania człowieka lub zwierzęcia. Do tej kategorii zaliczymy deskorolki, rowery, kajaki czy szybowce.

Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych a skuter elektryczny to częsty problem, który postanowiliśmy wyjaśnić w niniejszym artykule. Pewne wątpliwości budzi prawna klasyfikacja skuterów, których definicja nie została ujęta w Prawie o ruchu drogowym. Powszechnie nazwą tą określa się motocykle lub (rzadziej) motorowery o niskiej mocy. Zgodnie z najbardziej aktualną definicją Wielkiego Słownika Języka Polskiego, skuter to motocykl o małej pojemności silnika z obudowanym podwoziem i osłoną nóg kierującego.

Skoro urządzenia posiadające silnik objęte są zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych, a skuter elektryczny taki silnik posiada, to niewątpliwie jest on objęty wszystkimi przepisami przewidzianymi dla pojazdów mechanicznych. Taki pogląd przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lutego 2021 r. w sprawie o sygnaturze II KK 227/19. Oznacza to, że jazda skuterem w stanie nietrzeźwości stanowi przestępstwo z art. 178a § 1 k.k., za które orzeka się obligatoryjnie zakaz w wymiarze co najmniej 3 lat. Z drugiej strony, jazda skuterem elektrycznym będzie wykroczeniem karanym z art. 87 § 1 k.w., gdy stężenie alkoholu we krwi kierowcy nie przekroczy 0,5 promila. W takim wypadku minimalny okres zakazu wynosi 6 miesięcy.

Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych a rower

Jak już zostało przedstawione, to pojazdów silnikowych dotyczy zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, a rower z pewnością takim pojazdem nie jest. Rower napędzany jest siłą mięśni rowerzysty (ewentualnie zwierzęcia, gdy ciągnie rower trójkołowy).

Z uwagi na to, że rower w rozumieniu przepisów karnych nie jest pojazdem mechanicznym, kierowanie nim po spożyciu alkoholu zawsze będzie wykroczeniem. Jeśli zawartość alkoholu w organizmie rowerzysty przekroczy 0,5 promila, sprawca odpowie z art. 87 § 1a k.w. Jeśli alkohol będzie mieścił się w przedziale 0,2-0,5 promila, w grę wejdzie odpowiedzialność z art. 87 § 2 k.w. W obu przypadkach sądowy zakaz prowadzenia pojazdów wynosi od 6 miesięcy do 3 lat.

W orzecznictwie sądowym pewne wątpliwości budziła kwestia ustalenia, czy motorower jest pojazdem mechanicznym, czy też nie. Analizując ten problem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 2016 r. w sprawie o sygnaturze V KK 259/16 stwierdził, że według ugruntowanego poglądu motower jest pojazdem mechanicznym. Przeciwna ocena może mieć miejsce tylko wtedy, gdy rower jest zaopatrzony w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm³, ale jednocześnie posiada wszystkie elementy konstrukcyjne umożliwiające korzystanie z niego jak ze zwykłego roweru. Motorower może więc być traktowany różnie z perspektywy zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, a rower zawsze będzie wyłączony z tego zakazu jako pojazd pozbawiony silnika.

Jak sprawdzić, czy ma się zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych?

W trakcie prowadzonych przez nas procesów karnych klienci wielokrotnie zastanawiali się, gdzie sprawdzić, czy mają zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Istnieje kilka sposób na uzyskanie takich informacji.

W pierwszej kolejności można skorzystać z usługi udostępnionej w ramach projektu mObywatel. Na stronie rządowej należy wpisać swoje imię i nazwisko oraz serię i numer dokumentu prawa jazdy. W ramach przekazywanych informacji znajdzie się także to, czy orzeczony został zakaz wykonywania określonych uprawnień względem pojazdów.

Zdecydowanie pełniejszy zakres danych można uzyskać przeglądając akta sprawy, której skutkiem był zakaz sądowy prowadzenia pojazdów. Z orzeczenia sądu wynikać będzie od kiedy obowiązuje zakaz, na jaki okres został orzeczony oraz jakich rodzajów pojazdów dotyczy. Każdy sąd posiada czytelnię, która bez większych problemów udostępnia stronom akta ich postępowań sądowych.

Kolejnym miejscem, gdzie sprawdzić, czy masz zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, są wydziały komunikacji funkcjonujące przy starostwach. To właśnie starostwa wydają dokumenty uprawniające do kierowania pojazdami, dlatego zawsze posiadają najbardziej aktualne dane w kwestii obowiązujących zakazów.

Zakaz prowadzenia pojazdów — od kiedy się liczy?

Kwestią budzącą sporo nieporozumień, choć w istocie dość jasno uregulowaną, jest przy zakazie prowadzenia pojazdów, od kiedy się liczy jego początek. Zgodnie z podstawową zasadą okres obowiązywania środków karnych rozpoczyna się z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, w którym zostały wymierzone. Może to mieć miejsce w sytuacji wydania wyroku apelacyjnego utrzymującego wyrok I instancji w mocy, upływu terminu do wniesienia wniosku o uzasadnienie lub upływu terminu do wniesienia apelacji. Jeśli przed wydaniem wyroku zatrzymano sprawcy prawo jazdy, na poczet zakazu zalicza się okres tego zatrzymania zgodnie z dyspozycją art. 63 § 4 k.k.

Podobne regulacje znalazły się w Kodeksie wykroczeń. Zgodnie z 29 § 3 k.w. zakaz prowadzenia pojazdów obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia. W myśl § 4 tego samego artykułu na poczet zakazu prowadzenia pojazdów zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.

Innymi słowy, gdy orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów, od kiedy się liczy jego początek zależy od tego, czy zatrzymano sprawcy prawo jazdy. Gdy tak było, dzień zatrzymania jest początkiem terminu. W pozostałych przypadkach zakaz biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Koniec sądowego zakazu prowadzenia pojazdów

Zakładając, że osoba skazana nie skorzystała z żadnego sposobu, jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, jego upływ jest kwestią prostej matematyki. Koniec sądowego zakazu prowadzenia pojazdów wyliczymy poprzez ustalenie początku biegu zakazu oraz uwzględnienie, na jaki okres został orzeczony. Jeśli więc prawo jazdy zatrzymano sprawy 10 lutego 2019 r., wyrok zapadł 15 marca 2020 r., a zakaz orzeczono w wymiarze 3 lat, jego koniec upłynie 10 lutego 2022 r.

Sytuacja nieco komplikuje się w przypadku sprawców, którzy odbywają karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Zgodnie z art. 43 § 2a k.k., w czasie pobytu w więzieniu zakaz sądowy prowadzenia pojazdów ulega zawieszeniu, a biegnie dalej dopiero po wyjściu sprawcy na wolność.

Czy sąd może cofnąć dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów?

Sąd może orzec dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów w dwóch sytuacjach:

• na podstawie art. 42 § 3 k.k., gdy sprawca popełnił czyn z art. 178a § 4 k.k. lub jeśli popełnił czyn z art. 173 k.k. (a ofiara zmarła), art. 177 § 2 k.k. albo art. 355 § 2 k.k. będąc w stanie nietrzeźwości albo zbiegł z miejsca zdarzenia;
• na podstawie art. 42 § 4 k.k., gdy sprawca ponownie popełnił jeden z czynów opisanych wyżej.

Powyższe sytuacje różnią się tym, że zakaz orzekany na podstawie art. 42 § 4 k.k. zawsze jest dożywotni, podczas gdy zakaz z art. 42 § 3 k.k. w wyjątkowych sytuacjach można orzec w mniejszym zakresie.

Polskie prawo nie zawiera przepisu, zgodnie z którym sąd może cofnąć dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów. Jego wcześniejsze zakończenie jest natomiast możliwe w trzech przypadkach:

• sądowy zakaz prowadzenia pojazdów jest automatycznie uchylany, jeśli w wyniku skargi kasacyjnej lub wznowienia postępowania sprawca został uniewinniony od zarzuconego czynu;
• jeśli sprawca przestrzegał porządku prawnego i posiada pozytywną prognozę kryminologiczną, po 15 latach obowiązywania zakazu może ubiegać się o uznanie go za wykonany zgodnie z art. 84 § 2a k.k.;
• jeśli postawa i cechy sprawcy przemawiają za tym, że prowadzenie przez niego pojazdu nie stwarza już zagrożenia na drodze, może się on ubiegać o blokadę alkoholową po 10 latach obowiązywania zakazu na podstawie art. 182a § 1 Kodeksu karnego wykonawczego (dalej: k.k.w.).

W powyższych przypadkach koniec sądowego zakazu prowadzenia pojazdów będzie zatem różny, a w przypadku omówionej dalej blokady alkoholowej zakaz trwa dalej, mimo umożliwienia sprawcy kierowania pojazdem.

Jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych

Popełnienie przestępstwa lub wykroczenia, za które ustawodawca przewidział zakaz prowadzenia pojazdów, nie zawsze automatycznie skutkuje takim orzeczeniem. Istnieje szereg sposobów na to, jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, które omawiamy poniżej. Należy przy tym rozróżnić sytuacje, w których w ogóle nie jest orzekany zakaz od takich, gdzie sąd decyduje się na jego niższy wymiar.

Gdy orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów jest fakultatywne (art. 42 § 1 k.k., art. 86b § 3 k.w., art. 92 § 3 k.w., art. 87 § 4 k.w.), dobrą strategią będzie wykazywanie przed sądem wszelkich okoliczności łagodzących, które mogą mieć znaczenie dla sprawy. Dotyczy to nie tylko sprawcy zdarzenia (wcześniejsza niekaralność, przestrzeganie przepisów itp.), ale także okoliczności samej sprawy. Czasami przyczynienie się pokrzywdzonego do powstania wypadku lub defekt pojazdu mogą przesądzić o tym, że sąd nie zdecyduje się na orzeczenie zakazu.

W myśl art. 66 § 1 k.k. sąd może warunkowo umorzyć postępowanie za jazdę po alkoholu w przypadku kary, której górna granica nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności. Warunkiem takiego umorzenia jest wystąpienie szeregu okoliczności przemawiających na korzyść sprawcy (wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości, sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne, pozytywna prognoza kryminologiczna). Zgodnie z art. 67 § 3 k.k. umarzając warunkowo postępowanie, sąd może m.in. orzec zakaz prowadzenia pojazdów do 2 lat. Z przytoczonego przepisu wynika, że orzeczenie zakazu na tej podstawie zawsze będzie fakultatywne, nawet jeśli przestępstwo zagrożone było zakazem obligatoryjnym opisanym w art. 42 § 2 k.k. Nawet jeśli sąd zdecyduje się na zakaz, i tak będzie on niższy (od 1 roku do 2 lat) niż minimalna granica 3 lat w sprawie za jazdę pod wpływem alkoholu. Taką wykładnię tych przepisów potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 2019 r. w sprawie o sygnaturze III KK 776/18.

Warunkowe umorzenie postępowania dotyczy wyłącznie przestępstw. W przypadku wykroczeń ustawodawca przewidział natomiast inny sposób na to, jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych. Zgodnie z art. 39 § 1 k.w. w szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego. Oznacza to także środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów.

W myśl art. 84 § 1 k.k. osoba skazana może ubiegać się o skrócenie zakazu, jeśli upłynęła już połowa jego okresu (przynajmniej rok), a osoba ta przestrzegała porządku prawnego. W tym celu należy złożyć w sądzie wniosek o skrócenie zakazu prowadzenia pojazdów. Należy jednak pamiętać, że wniosek ten nie jest dopuszczalny w przypadku sprawców, którzy popełnili przestępstwo pod wpływem alkoholu. Wniosek można złożyć w przypadku zakazu orzeczonego dożywotnio (niezależnie od tego, czy sprawca kierował po alkoholu), jeśli był on wykonywany przez 15 lat.

Blokada alkoholowa a odzyskanie prawa jazdy

W przypadku sprawców, którzy kierowali pojazdem mechanicznym w stanie nietrzeźwości, sytuacja nie jest taka prosta. Ich jedynym wyjście na skrócenie orzeczonego środka jest blokada alkoholowa, a odzyskanie prawa jazdy staje się wtedy częściowo możliwe. Blokada alkoholowa w samochodzie montowana jest w celu weryfikacji, czy osoba siedząca za kierownicą wykazuje alkohol w wydychanym powietrzu.

W myśl art. 182a k.k.w., sąd może orzec o zmianie środka w postaci zakazu prowadzenia pojazdów w taki sposób, by uwzględniał on możliwość kierowania przez sprawcę pojazdami wyposażonymi w blokadę alkoholową. Przemawiać za tym muszą postawa i właściwości skazanego oraz jego zachowanie w okresie obowiązywania zakazu. Warunkiem formalnym rozpatrzenia sprawy przez sąd jest upływ połowy okresu zakazu lub 10 lat w przypadku zakazu orzeczonego dożywotnio.

Warto rozważyć wyjście, jakim jest blokada alkoholowa, a odzyskanie prawa jazdy nawet w ograniczonym zakresie można potraktować jako nowy start i szansę np. na wykonywanie pracy zarobkowej.

Co grozi za jazdę bez uprawnień

Odpowiedź na pytanie, co grozi za jazdę bez uprawnień, zależy od doprecyzowania stanu faktycznego. W polskim porządku prawnym funkcjonują trzy podstawowe przepisy, które mogą znaleźć w takiej sytuacji zastosowanie.

W myśl art. 94 § 1 k.w. zakazane jest prowadzenie pojazdu mechanicznego przez osobę, która nie ma do tego uprawnień. Za taki czyn grozi kara aresztu, ograniczenie wolności albo grzywna w wysokości minimum 1500 zł. Stosunkowo wysokie zagrożenie karne za to wykroczenie obowiązuje od 1 stycznia 2022 r., kiedy istotnie zaostrzono kary za jazdę po alkoholu. Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z dnia 16 września 2014 r. w sprawie o sygnaturze II SA/Ol 761/14, powyższy przepis dotyczy nie tylko osób, które nigdy nie posiadały odpowiednich uprawnień, ale także kierowców, którzy uprawnienia stracili albo nie mogą ich realizować np. w wyniku orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów.

Jeśli sprawca posiadał uprawnienia do prowadzenia pojazdu mechanicznego, które następnie decyzją właściwego organu zostały mu cofnięte, a mimo to prowadził taki pojazd, wypełnił znamiona przestępstwa z art. 180a k.k. Za ten czyn przewidziano sankcję w postaci grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ustalając, co grozi za jazdę bez uprawnień, należy przede wszystkim opierać się o powyższy przepis.

Stosunku często dochodzi również do złamania zakazu prowadzenia pojazdu mechanicznego orzeczonego przez sąd. Czyn ten stanowi przestępstwo opisane w art. 244 k.k., za które grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Może się zdarzyć, że tym samym zachowaniem sprawca wypełni znamiona zarówno wykroczenia z art. 94 § 1 k.w., jak i przestępstwa z art. 180a k.k. lub art. 244 k.k. Ostateczne ustalenie, co grozi za jazdę bez uprawnień w takiej sytuacji zależy od zastosowania konstrukcji zbiegu pozornego oraz ustalenia, czy wykroczenie zostało popełnione umyślnie.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw karnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: jak ominąć zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, sądowy zakaz prowadzenia pojazdów, gdzie sprawdzić czy mam zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, zakaz sądowy prowadzenia pojazdów, koniec sądowego zakazu prowadzenia pojazdów, zakaz prowadzenia pojazdów od kiedy się liczy, blokada alkoholowa a odzyskanie prawa jazdy, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych a skuter elektryczny, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych a rower, co grozi za jazdę bez uprawnień,  zachęcamy do kontaktu z adwokatem.