Odszkodowanie od skarbu państwa za represje – ile może wynieść?

Każda z osób, które zostały poddane bezprawnym represjom w czasach komunistycznych, mają prawo do odpowiedniego odszkodowania z tego tytułu od Skarbu Państwa. Jego wysokość może być bardzo różna i zależna od wielu czynników.

Odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa

Zgodnie z obowiązującym w Polsce porządkiem prawnym, Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec osób, które w okresie od rządów komunistycznych, a więc począwszy od 1 stycznia 1944 r. aż do 31 grudnia 1989 r., zostały poddane represjom z przyczyn politycznych w związku z ich działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom. W pewnym sensie ma to charakter odszkodowania od Skarbu Państwa za niesłuszne oskarżenie.

Rodzaje represji, które podlegają rekompensacji

Rodzaje represji, które były stosowane przez państwo komunistyczne i podlegają rekompensacji,  a więc odszkodowaniu od Skarbu Państwa, które może uzyskać osoba represjonowana, mogły polegać na:

• umieszczeniu osoby pokrzywdzonej w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia na terytorium Polski,
• umieszczeniu osoby pokrzywdzonej w ośrodku odosobnienia na podstawie art. 42 dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (w ramach represji stanu wojennego),
• skazaniu na karę śmierci lub po prostu jej wykonaniu.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie od Skarbu Państwa za represje?

O odszkodowanie od Skarbu Państwa mogą ubiegać się:

• osoby represjonowane, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia bądź orzeczono o ich niewinności,
• internowani w związku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego,
• osoby, które w okresie od 1 listopada 1982 roku do 28 lutego 1983 roku pełniły czynną służbę wojskową, do której odbycia zostały powołane za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
• represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od 1 lipca 1944 roku do 31 grudnia 1956 roku, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, mieszkające obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce,
• dziecko matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.

Kryteria, które wpływają na wysokość odszkodowania od Skarbu Państwa za szkodę

Wysokość zasądzanego odszkodowania i zadośćuczynienia uzależniona jest od pewnych kryteriów.

Zaznaczyć trzeba, że odszkodowanie stanowi rekompensatę za poniesione przez poszkodowanego szkody majątkowe, a więc uszczuplenie jakiego doznał w tym zakresie.

Zasądzenie odpowiedniego odszkodowania za represje, czyli takiego, które w całej pełni pokryje doznane przez poszkodowanego uszczuplenie majątkowe,  wymaga porównania stanu majątku znajdującego się posiadaniu osoby represjonowanej przed wyrządzeniem jej szkody, a więc zastosowaniem represji, oraz po jej zaistnieniu. Dodać należy, że straty tego rodzaju obejmują także utracone korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono mu szkody.

Zadośćuczynienie stanowi w swojej istocie rekompensatę za doznane przez poszkodowanego szkody moralne.

Przepisy prawa wprawdzie nie wskazują wprost, jakie kryteria powinny decydować o jego wysokości, jednakże sądownictwo oraz teoria prawa wykształciły w tym zakresie pewne, jasne zasady.

Zgodnie z nimi, kryteriami od których zależy wysokość zadośćuczynienia są w szczególności:

• długość odbytej przez poszkodowanego kary,
• warunki w jakich przebywał,
• konsekwencje zastosowanej izolacji dla jego życia osobistego i zawodowego,
• skutki zerwania relacji z osobami bliskimi,
• następstwa zastosowanych represji dla jego zdrowia, w tym stanu psychicznego.

Trzeba przy tym pamiętać, że pobyt w więzieniu komunistycznym łączył się bardzo często, zwłaszcza w czasach stalinowskich, ze stosowaniem tortur oraz ciągłą obawą więźnia o utratę życia. Cele częstokroć były ciasne, brudne oraz przepełnione, w związku z czym osadzeni przebywali w nich w warunkach urągających ludzkiej godności. Dodatkowo stosowano wobec nich terror psychiczny, poniżanie, głód oraz pozbawiano opieki lekarskiej.

Podkreślić należy, że zadośćuczynienie jest formą rekompensaty pieniężnej za poniesione przez poszkodowanego szkody niemajątkowe powstałe w następstwie m.in. uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia oraz pozbawienia wolności. Przy jego szacowaniu należy brać pod uwagę nie tylko wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, wpływające na rodzaj i rozmiar cierpień doznanych przez poszkodowanego, ale również baczyć na to, by kwota zadośćuczynienia nie stała się dla poszkodowanego źródłem wzbogacenia.

Zadośćuczynienie powinno spełniać funkcję kompensacyjną, mającą na celu przede wszystkim wyrównanie, przezwyciężenie, złagodzenie cierpień fizycznych i psychicznych, tj. negatywnych doznań, których doznała osoba występująca z roszczeniem.

Najistotniejsze jest jednak to, aby zadośćuczynienie było odpowiednie, adekwatne, sprawiedliwe, a więc musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość. Nie może być przy tym symboliczne.

Choć ustalenie, jaka konkretnie kwota jest odpowiednia należy do sfery swobodnego sędziowskiego uznania, to jednak nie może być to uznanie dowolne, a uwzględniać musi wszystkie okoliczności sprawy i opierać się na czytelnych, wskazanych powyżej kryteriach.

Kwoty odszkodowań za represje w czasach PRL

Kwoty odszkodowań za represje stosowane przez państwo komunistyczne są bardzo różne. Zamykają się one kwotami od kilkudziesięciu tysięcy złotych do nawet paru milionów. Oczywiście jest to ściśle uzależnione czynników opisanych powyżej.

Dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa – gdzie się zgłosić?

Wniosek o odszkodowanie za represje od Skarbu Państwa należy zgłosić odpowiednio w Sądzie okręgowym lub wojskowym Sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się.

Niezbędne dokumenty do uzyskania odszkodowania za represje stalinowskie

Dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa ma charakter wieloetapowy.

W pierwszym rzędzie konieczne jest uzyskanie unieważnienia wydanego wobec poszkodowanego orzeczenia.   

Po stwierdzeniu nieważności orzeczenia, można wnieść pozew przeciwko państwu polskiemu o odszkodowanie i zadośćuczynienie, a poprawnie rzecz ujmując wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Pozew przeciwko Skarbowi Państwa

Pozew przeciwko państwu polskiemu o odszkodowanie musi zawierać pewne konieczne elementy – są one podobne jak dla pozwu o odszkodowanie od Skarbu Państwa za niesłuszne oskarżenie.

Każdy wniosek o odszkodowanie powinien zawierać:

• oznaczenie Sądu do którego jest skierowany,
• oznaczenie rodzaju pisma,
• wskazanie stron,
• wskazanie unieważnionego orzeczenia, które stanowi podstawę zgłoszonego roszczenia,
• dokładne określenie żądania, czyli czego się domagamy – czy samego odszkodowania, czy też również zadośćuczynienia, przy czym konieczne jest podanie konkretnych kwot, których wysokość trzeba następnie uzasadnić,
• wskazanie dowodów uzasadniających żądanie wniosku, które potwierdzają zawarte w nim twierdzenia, w tym opinii biegłych czy też świadków,
• uzasadnienie, w którym trzeba opisać okoliczności całej sprawy, przede wszystkim dotyczące powstania szkody i jej wysokości, opis przebieg wydarzeń, określenie długości i warunków przebywania w więzieniu, ich wpływ na życie i zdrowie poszkodowanego, a także jego rodziny,
• kopie wniosku wraz z kopiami załączników dla wszystkich stron, tak żeby Sąd mógł je im doręczyć (są to tak zwane odpisy wniosku).

Na koniec warto wskazać, że osoba ubiegająca się o odszkodowanie nie ponosi kosztów związanych z prowadzonym w tym przedmiocie postępowaniem. Wszystkie one bowiem obciążają Skarb Państwa.

Pomoc prawna w sprawach związanych z odszkodowaniami od Skarbu Państwa

Dochodzenie odszkodowania od skarbu państwa może być procesem czasochłonnym i pracochłonnym. Wymaga poczynienia odpowiednich przygotowań oraz dobrej znajomości przepisów i procedur. 

Jeśli potrzebujesz pomocy w kwestii: odszkodowanie od skarbu państwa, odszkodowanie od skarbu państwa za szkodę, pozew przeciwko państwu polskiemu, odszkodowanie od skarbu państwa za niesłuszne oskarżenie, dochodzenie odszkodowania od skarbu państwa, zachęcamy do kontaktu z Kancelarią. 

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie odszkodowań za represje.