Oskarżenie prywatne – czym charakteryzują się przestępstwa ścigane na wniosek?

Polski system prawny podzielił przestępstwa na kilka kategorii, które różnią się od siebie zasadami ich ścigania. Generalnie możemy wśród nich wymienić zbrodnie i występki, przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, przestępstwa ścigane na wniosek oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Co do zasady im mniejszą szkodliwość społeczną ma dany czyn zabroniony, tym większej aktywności pokrzywdzonego w jego ściganiu oczekuje ustawodawca. Żeby rozwiać pojawiające się w tej materii wątpliwości, w dzisiejszym artykule przedstawimy charakterystykę oskarżenia prywatnego oraz przestępstw ściganych na wniosek.

Czym jest oskarżenie prywatne i jakie ma znaczenie w prawie karnym?

Ściganiem przestępstw w Polsce zajmuje się przede wszystkim prokuratura i Policja. Dodatkowo, w ramach swoich kompetencji, rolę oskarżyciela publicznego mogą także pełnić inne służby, takie jak Straże Leśna czy Państwowa Straż Rybacka. Kodeks karny zawiera jednak taką grupę czynów, której co do zasady nie ścigają służby państwowe. Są to przestępstwa prywatnoskargowe.

Ustawodawca wyszedł z założenia, że w przypadku najmniej poważnych przestępstw nie jest konieczne angażowanie aparatu państwa i to sami pokrzywdzeni powinni zająć się prowadzeniem postępowania. W przypadku przestępstw z oskarżenia prywatnego to pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym i niejako w miejsce prokuratora przygotowuje akt oskarżenia oraz dowodzi winy sprawcy przed sądem. Oskarżenie prywatne ma w swoim założeniu odciążyć prokuratorów i policjantów, przerzucając ciężar prowadzenia tego typu postępowań na samych bezpośrednio zainteresowanych.

Różnice między oskarżeniem prywatnym a publicznym

Ściganie przestępstw z oskarżenia prywatnego różni się od tych ściganych z urzędu. Do najważniejszych różnic należą:

• w przypadku oskarżenia prywatnego co do zasady nie ma fazy postępowania przygotowawczego, a postępowanie zaczyna się od razu od fazy sądowej;
• ściganiem z oskarżenia publicznego zajmuje się oskarżyciel publiczny, a przy przestępstwach prywatnych – sam pokrzywdzony;
• w przypadku oskarżenia prywatnego akt oskarżenia przygotowuje pokrzywdzony;
• postępowanie prywatnoskargowe poprzedza posiedzenie pojednawcze, na którym strony mogą zawrzeć ugodę i zakończyć w ten sposób spór;
• przestępstwa prywatnoskargowe ulegają szybciej przedawnieniu;
• oskarżony może po spełnieniu pewnych warunków wnieść oskarżenie wzajemne.

To oczywiście nie wszystkie różnice. Oba tryby postępowania różnią się także uprawnieniami pokrzywdzonego (oskarżyciela prywatnego), który ma dużo większy wpływ na zakończenie postępowania poprzez odstąpienie od oskarżenia.

Procedura wnioskowania o oskarżenie prywatne – kroki postępowania

Istnieją dwa sposoby na założenie sprawy z oskarżenia prywatnego. Po pierwsze, zgodnie z art. 485 Kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.) w zw. z art. 331 k.p.k. osoba pokrzywdzona przestępstwem prywatnoskargowym może sporządzić i wnieść do sądu prywatny akt oskarżenia.

Po drugie – i jest to rzadziej wykorzystywana opcja – pokrzywdzony zgodnie z art. 488 § 1 k.p.k. może złożyć na Policji pisemną lub ustną skargę dotyczącą czynu prywatnoskargowego, która pełni rolę zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Po złożeniu skargi Policja powinna w miarę możliwości zabezpieczyć dowody oraz przesłać ją do właściwego sądu.

Jak sporządzić i złożyć prywatny akt oskarżenia?

Prywatny akt oskarżenia jest uproszczoną formą aktu przygotowywanego przez prokuratora. Dokument ten powinien spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego, a zatem wskazywać sąd, do którego jest kierowany i opis sprawy, której dotyczy, imię i nazwisko, adres oraz dane kontaktowe oskarżyciela prywatnego, datę, podpis i treść.

Dodatkowo w myśl art. 487 k.p.k. prywatny akt oskarżenia musi posiadać oznaczenie oskarżonego (co najmniej imię i nazwisko, a najlepiej także adres), opis czynu (najlepiej z kwalifikacją prawną) i dowody wskazujące na winę. W praktyce osoby, które same przygotowują oskarżenie prywatne, mają najwięcej problemów z dwoma ostatnimi punktami. Trudno jest bez doświadczenia procesowego prawidłowo zakwalifikować popełniony czyn oraz przede wszystkim przygotować niezbędne wnioski dowodowe.

Ile kosztuje oskarżenie prywatne?

Opłata od prywatnego aktu oskarżenia wynosi 300 zł i należy ją wpłacić do sądu, który będzie rozpoznawał sprawę. Jeśli pokrzywdzony zamierza korzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, w skład kosztów oskarżenia prywatnego wchodzi także wynagrodzenie jego pełnomocnika.

Jeśli strony pojednają się przed rozpoczęciem przewodu sądowego, cała opłata jest zwracana na konto pokrzywdzonego. Jeśli dojdzie do tego na rozprawie, otrzyma on połowę opłaty.

W przypadku wygranej sprawy sąd zasądzi na rzecz oskarżyciela prywatnego zwrot opłaty i kosztów pełnomocnika w ustawowej lub wykazanej wysokości. Jeśli natomiast oskarżony zostanie uniewinniony, opłata przepada, dodatkowo to oskarżyciel prywatny musi zwracać koszty.

Przykłady przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego

Przestępstwa z oskarżenia prywatnego są ściśle określone przez przepisy Kodeksu karnego (dalej: k.k.). Obecnie istnieje pięć przestępstw prywatnoskargowych:

1. wywołanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu – trwającego do 7 dni (art. 157 § 2 k.k.);
2. nieumyślne wywołanie średniego uszczerbku na zdrowiu – trwającego powyżej 7 dni (art. 157 § 3 k.k.);
3. pomówienie – inaczej nazywane zniesławieniem (art. 212 k.k.);
4. znieważenie (art. 216 k.k.);
5. uderzenie człowieka lub naruszenie jego nietykalności cielesnej w inny sposób (art. 217 k.k.).

Wszystkie powyższe przestępstwa posiadają relatywnie niższą szkodliwość społeczną, stąd objęcie ich oskarżeniem prywatnym. Jedyne wątpliwości może budzić w tym zestawieniu nieumyślne spowodowanie średniego uszczerbku na zdrowiu. Wydaje się, że jest to na tyle duża ingerencja w zdrowie pokrzywdzonego, że postępowanie karne w tym przedmiocie powinno jednak toczyć się z urzędu.

Charakterystyka przestępstw wnioskowych

Wbrew mylnemu, dość powszechnemu przekonaniu, przestępstwa wnioskowe nie są synonimem przestępstw prywatnoskargowych. Idea przestępstw wnioskowych sprowadza się do tego, że są to czyny ścigane z oskarżenia publicznego, ale do wszczęcia postępowania niezbędny jest wniosek osoby pokrzywdzonej.

Należą do nich na przykład nieumyślne narażenie człowieka na niebezpieczeństwo, groźba, stalking, rozpowszechnianie nagiego wizerunku bez zgody, naruszenie miru domowego czy wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody. Są to więc zatem przede wszystkim przestępstwa ingerujące w prywatność pokrzywdzonego lub czyny, które często są popełniane przez osoby znajome albo bliskie. Ustawodawca wychodzi w tym przypadku z założenia, że to sam pokrzywdzony powinien decydować, czy chce takie osoby ścigać. Potwierdza to grupa czynów, które są ścigane na wniosek tylko wtedy, gdy popełnia je osoba najbliższa (kradzież, oszustwo czy zniszczenie rzeczy).

Ściganie z oskarżenia prywatnego – jak to wygląda w praktyce?

Jak już wspomniano, przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego nie są objęte kompetencjami organów ścigania, chyba że prokurator obejmie je ściganiem z urzędu z uwagi na ochronę praworządności lub interesu społecznego. Zdarza się to jednak bardzo rzadko.

W praktyce najczęściej oskarżenie prywatne polega na ocenie kwalifikacji prawnej czynu, a następnie opisaniu go w prywatnym akcie oskarżenia. Niezbędne jest także zebranie dowodów, przede wszystkim dokumentów, świadków, wydruków wiadomości i zdjęć. W przypadku wywołania uszczerbku na zdrowiu konieczna może okazać się wizyta u lekarza w celu potwierdzenia doznanych obrażeń.

Alternatywną drogą postępowania jest złożenie wspomnianej skargi na Policji. Funkcjonariusze są w stanie udzielić pokrzywdzonemu niezbędnej, choć ograniczonej pomocy. Tryb ten przydaje się zwłaszcza wtedy, gdy trzeba ustalić tożsamość sprawcy po numerze IP komputera.

Jak przebiega postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego?

Ściganie z oskarżenia prywatnego rozpoczyna się posiedzeniem pojednawczym, na którym sąd umożliwia stronom zawarcie ugody. Zamiast takiego posiedzenia strony mogą wziąć udział w mediacji. Jeśli oskarżyciel lub jego pełnomocnik nie stawią się na posiedzenie, uznaje się, że odstąpiono od oskarżenia i sąd umarza postępowanie.

W ramach pojednania strony mogą rozstrzygnąć wszystkie toczone pomiędzy sobą sprawy z oskarżenia prywatnego. Co więcej, pojednanie w sprawach z oskarżenia prywatnego można połączyć z ugodą, która ureguluje np. kwestie przeprosin albo zadośćuczynienia.

Jeśli do pojednania nie doszło, sąd wyznacza rozprawę główną. Podczas rozprawy przeprowadzane są dowody, przesłuchiwani świadkowie oraz rozstrzygane są różne kwestie formalne. Oskarżyciel prywatny musi być obecny na każdej rozprawie, w przeciwnym razie sąd uzna, że odstąpił od oskarżenia i umorzy postępowanie. Nie dojdzie do tego, jeśli w czynnościach sądowych będzie brał udział pełnomocnik.

Postępowanie kończy się zazwyczaj wyrokiem skazującym, uniewinniającym lub warunkowo umarzającym postępowanie. Od orzeczenia przysługuje stronie apelacja do sądy wyższej instancji.

Rola pokrzywdzonego w procesie oskarżenia prywatnego

Prawa i obowiązki pokrzywdzonego w postępowaniu prywatnoskargowym wynikają z roli, jaką w nim pełni. Będąc oskarżycielem prywatnym, powinien aktywnie działać w całym procesie i dowodzić słuszności oskarżenia prywatnego. Pokrzywdzony powinien przede wszystkim składać wnioski dowodowe oraz brać udział w przesłuchaniach świadków, ponieważ to oni zazwyczaj dostarczają najcenniejszego materiału dowodowego. W przypadku niepowodzenia oskarżyciel prywatny może zaskarżyć wyrok sądu pierwszej instancji.

Co więcej, pokrzywdzony jest także tzw. dysponentem oskarżenia. Oznacza to, że to od niego zależy czy chce kontynuować postępowanie. Jeśli odstąpi od oskarżenia (np. nie pojawiając się na rozprawie), sąd ma obowiązek umorzyć postępowanie.

Jakie są zalety i wady oskarżenia prywatnego?

Do zalet postępowania z oskarżenia prywatnego należy przede wszystkim jego szybkość. W porównaniu z przestępstwami publicznoskargowymi proces w sprawach prywatnoskargowych toczy się zazwyczaj dużo szybciej. Do przeprowadzenia jest bowiem mniej dowodów, a także mniejszą liczbę okoliczności musi ustalić sam sąd. Co więcej, postępowanie prywatnoskargowe jest także mniej sformalizowane niż klasyczny proces karny. Wreszcie przepisy ułatwiają w jego ramach zawieranie ugód, które kończą spór pomiędzy stronami.

Największą wadą tego postępowania jest brak oskarżyciela publicznego, który z założenia posiada wiedzę i doświadczenie dotyczące procesu karnego. Oskarżyciel prywatny zdany jest zatem na własne siły. Dodatkowo wnosząc sprawę z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony w przypadku jej przegrania będzie ponosił wszystkie koszty, co nie ma miejsca wtedy, gdy akt oskarżenia wnosi prokurator.

Akt prywatnego oskarżenia i sprawa sądowa – kiedy skorzystać z wsparcia adwokata?

Wskazane wyżej wady postępowania prywatnoskargowego przemawiają za tym, by jak najszybciej skorzystać ze wsparcia adwokata z Wrocławia. Doświadczony prawnik nie tylko zweryfikuje stan faktyczny i przygotuje profesjonalny akt oskarżenia, ale także dopilnuje, by sąd nie umorzył postępowania z uwagi na odstąpienie od oskarżenia.

Wśród prowadzonych przez naszą kancelarię spraw karnych we Wrocławiu znajdują się także postępowania prywatnoskargowe. Oferujemy kompleksową pomoc na każdym etapie postępowania, także przed sądem odwoławczym i organami wykonawczymi. Reprezentujemy pokrzywdzonych aktywnie oraz z pełnym zaangażowaniem we wszystkich czynnościach procesowych. To o tyle ważne w sprawach z oskarżenia prywatnego, ponieważ działań tych nie wykona za pokrzywdzonego prokurator lub funkcjonariusze Policji.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą naszej Kancelarii w zakresie spraw karnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: oskarżenie prywatne, przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, przestępstwa z oskarżenia prywatnego, ściganie z oskarżenia prywatnego, przestępstwa ścigane na wniosek, przestępstwa wnioskowe, zachęcamy do kontaktu z adwokatem.