Prawa ojca płacącego alimenty na dziecko w Polsce

Sprawy dotyczące alimentów i kontaktów z dziećmi należą do postępowań wzbudzających u rodziców dzieci duże emocje, które bardzo często przekładają się na ich postawę procesową. Niekiedy dochodzi nawet do skrajnych sytuacji, w której rola niezamieszkującego z dzieckiem rodzica jest marginalizowana (często dzieje się tak za sprawą postawy drugiego rodzica) i sprowadza się li tylko do obowiązku zapłaty alimentów. Może to doprowadzić do powstania zespołu alienacji rodzicielskiej. Na takie przypadki narażeni są w szczególności ojcowie dzieci, którzy na co dzień pracują za granicą. Sytuacje takie godzą w podstawowe prawa ojca płacącego alimenty.

Alimenty na dziecko – prawo czy obowiązek?

Choć świadomość społeczna w tym zakresie wyraźnie się poprawia, wciąż wiele osób ma wątpliwości co do charakteru prawnego alimentów. Przepisy są tutaj jednoznaczne – każde z rodziców posiada obowiązek alimentacyjny wobec dziecka. Oznacza to, że otrzymanie alimentów jest prawem dziecka, a ich zapłata – obowiązkiem rodzica.

Powyższa zasada wynika wprost z art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), zgodnie z którym oboje rodziców obciążają świadczenia alimentacyjne wobec dziecka, które nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać.

Prawo przewiduje natomiast sytuacje, w których obowiązek alimentacyjny wobec dziecka traci swój przymusowy charakter. Po pierwsze, jeśli dochody z majątku dziecka (np. wynajem odziedziczonych przez nie budynków) wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, rodzice nie muszą dodatkowo płacić na nie alimentów. Po drugie, rodzice mogą uchylić się od łożenia alimentów, jeśli dziecko jest już pełnoletnie i nie dokłada starań w celu samodzielnego utrzymania się albo alimenty są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodzica, na którym ciąży obowiązek alimentacyjny wobec dziecka. Sprawy dotyczące uchylenia alimentów wobec dorosłych dzieci mogą okazać się trudnym dowodowo postępowaniem, dlatego zachęcamy do sięgnięcia po pomoc adwokatów do spraw rodzinnych z naszej kancelarii.

Czy ojciec płacący alimenty ma prawo wglądu do wydatków?

Tematyka praw ojca płacącego alimenty w ostatnich latach zyskuje na popularności. Rozwój tej dziedziny prawa rodzinnego należy uznać za korzystny, ponieważ jego celem jest ochrona praw ustawowych jednego z rodziców, a w konsekwencji – normalizacja stosunków rodzicielskich i ochrona przed nadużyciami. Na tle toczących się w tym zakresie dyskusji pojawiło się pytanie, czy ojciec płacący alimenty ma prawo wglądu do wydatków dziecka pochodzących z tych alimentów.

Analiza obowiązujących przepisów prowadzi do wniosku, że choć ojciec może żądać rozliczenia takich wydatków, nie ma prawnych instrumentów, które zmusiłyby matkę dziecka do ich ujawnienia. Kobieta może przedstawić wyliczenie dobrowolnie, jednakże praktyka pokazuje, że dzieje się to bardzo rzadko.

Kwestia tego, czy ojciec płacący alimenty ma prawo wglądu do wydatków, nie jest jednak całkowicie zamknięta. Jeśli bowiem ojciec złoży pozew o uchylenie obowiązku alimentacyjnego lub obniżenie alimentów, matka reprezentująca dziecko, w ramach obrony dotychczas ustalonej kwoty alimentów, będzie przynajmniej w ogólnym zakresie musiała uzasadnić, jakie są aktualne potrzeby, a zatem i koszty utrzymania dziecka. Pośrednio, ale umożliwi to więc ojcu weryfikację tego, na co przeznaczane są dotychczas wypłacane alimenty.

Ulga rodzinna dla ojca, który płaci alimenty

Kwestia możliwości odliczenia ulgi prorodzinnej na dzieci uregulowana została w art. 27f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z art. 27 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, od podatku dochodowego podatnik ma prawo odliczyć kwotę ulgi na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym wykonywał władzę rodzicielską.

Organy skarbowe prezentują konsekwentną wykładnię powyższego przepisu. Przykładowo, jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z dnia 19 lipca 2022 r. w sprawie o sygnaturze 0114-KDIP3-2.4011.362.2022.2.MJ, o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nie świadczy sam fakt jej posiadania ani regularne płacenie nawet wysokich alimentów. Ojciec wykonujący władzę musi uczestniczyć w wychowaniu i rozwoju dziecka, zaspokajać jego potrzeby i zapewniać odpowiednie warunki bytowe. Regulowanie alimentów nie jest zatem uznawane za okoliczność przesądzającą o prawie do rozliczenia ulgi prorodzinnej. Konieczne jest jeszcze ustalenie, że oprócz wypełniania swojego obowiązku alimentacyjnego ojciec aktywnie wykonuje powierzoną mu władzę nad dzieckiem.

Kontakty ojca z dzieckiem — jak często?

Kolejny obszar praw ojca płacącego alimenty to kwestia kontaktów ojca z dzieckiem – jak często oraz w jakiej formie powinny być wykonywane. Zgodnie z art. 113 § 1 k.r.o. kontakty rodziców z dziećmi są ich wzajemnym uprawnieniem i obowiązkiem. Jeśli chodzi o formę tych kontaktów, to przepisy przykładowo wskazują tutaj:

• przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu);
• bezpośrednie porozumiewanie się;
• utrzymywanie korespondencji;
• korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Przepisy nie określają natomiast przy kontaktach ojca z dzieckiem, jak często powinny się one odbywać.  Wyznacznikiem sposobu uregulowania kontaktów jest dobro samego dziecka. Jeśli w interesie prawidłowego rozwoju syna lub córki jest to, by spotykali się z ojcem codziennie, co drugi dzień albo raz w tygodniu – będzie to dopuszczalne. Prawo nie przewiduje także żadnych zakazów w kwestii widzeń w weekendy, wakacje lub ferie. Co za tym idzie, jeśli tylko będzie to zgodne z dobrem dziecka, rodzic niezamieszkujący z dzieckiem może ubiegać się o prawo do kontaktów także w tych okresach. 

Czy dziecko może odmówić kontaktów z ojcem?

Na kanwie spraw dotyczących alienacji rodzicielskiej pojawił się problem, czy dziecko może odmówić kontaktów z ojcem. Jak wspomniano wyżej, kontakty są zarówno prawem, jak i obowiązkiem obu stron – rodziców i dzieci. Nie da się wykluczyć sytuacji, w której dzieci z różnych powodów mogą nie chcieć widywać się z ojcem albo matką. 

Jednoznaczna deklaracja dziecka, że nie chce widywać się z ojcem, może wynikać z różnych okoliczności. Często jest to efekt manipulacji matki i negatywnego nastawiania dziecka względem drugiego rodzica. Gdy do tego dojdzie, ojciec ma prawo podjąć stosowne kroki prawne, nie może natomiast siłą odbierać dziecka matce.

Reasumując, odpowiedź na pytanie, czy dziecko może odmówić kontaktów z ojcem, jest jednoznaczna – może. Ojciec natomiast nie musi godzić się na taką sytuację i może w sądzie domagać się działań, które poprawią relacje rodzinne i umożliwią mu wykonywanie kontaktów z dzieckiem zgodnie z prawem.

Jakie są okoliczności, kiedy ojciec nie musi płacić alimentów?

Prawo przewiduje kilka sytuacji, kiedy ojciec nie musi płacić alimentów. Dwie z nich przedstawiono już wcześniej – alimenty nie będą dziecku przysługiwały, gdy posiada wystarczające dochody z własnego majątku lub gdy jest już pełnoletnie i nie dokłada starań, by samodzielnie się utrzymywać. W tym drugim przypadku pojawiło się kilka istotnych kwestii związanych z alimentami – do którego roku życia należy je płacić oraz czy podjęcie studiów cokolwiek tutaj zmienia. Sąd każdy przypadek rozpatruje indywidualnie i w niektórych przypadkach obowiązek alimentacyjny ustanie w wieku np. 18 lat, a w innych – po ukończeniu 25 roku życia.

Inną sytuacją, kiedy ojciec nie musi płacić alimentów jest ta,  w której sąd ustala miejsce zamieszkania przy dziecku, wówczas to matka dziecka będzie zobowiązana do łożenia na dziecko. W odpowiednim układzie faktycznym także opieka naprzemienna może skutkować tym, że żaden z rodziców nie będzie płacił alimentów, ponieważ oboje będą ponosili koszty oraz wykonywali faktyczną opiekę nad dzieckiem po połowie.

Brak kontaktu z dzieckiem a alimenty

Zdarza się, że z uwagi na różne okoliczności dochodzi do braku kontaktu z dzieckiem, a alimenty mimo to muszą być regulowane. Wynika to z faktu, że prawo do kontaktu z dzieckiem i obowiązek łożenia na jego utrzymanie stanowią dwa odrębne stosunki rodzinne. Co więcej, kontakty z dzieckiem i alimenty często wykorzystywane są instrumentalnie w walce pomiędzy rodzicami. Z jednej strony rodzic, przy którym jest dziecko nie pozwala drugiemu z rodziców na kontakty z dzieckiem, żądając regulowania ustalonych lub wyższych alimentów, a z drugiej – rodzic niezamieszkujący z dzieckiem przestaje je płacić chcąc wymusić w ten sposób przestrzeganie przez drugiego rodzica zasad kontaktu z dzieckiem.

Oba zachowania są sprzeczne z prawem. Istnieją instytucje prawne umożliwiające poradzenie sobie z brakiem kontaktu z dzieckiem, a alimenty mogą być dochodzone (lub rozszerzane) w postępowaniu sądowym.

Ojciec płaci alimenty, a jakie obowiązki ma matka?

Często w trakcie udzielanych przez nas porad pojawia się następująca kwestia: ojciec płaci alimenty, a matka jakie ma obowiązki? Odpowiedź na tak zadane pytanie zależy od sytuacji faktycznej rodziców oraz dziecka.

Przede wszystkim matka ma obowiązek utrzymywania dziecka w takim samym zakresie jak ojciec, chyba że proporcje te zostały zmodyfikowane przez sąd. Oznacza to, że matka także musi uczestniczyć w łożeniu na wychowanie i utrzymanie dziecka. Obowiązek utrzymania dziecka uwzględnia zaś m.in. sprawowanie osobistej pieczy nad nim.

Matka ma także obowiązek zapewnienia, prawidłowych relacji ojca z dzieckiem, oczywiście na ile jest to możliwe w danych okolicznościach. Obowiązek ten realizowany jest przede wszystkim poprzez nieutrudnianie kontaktów ojca z dzieckiem oraz współpracy przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej lub w zakresie decydowania o istotnych sprawach dziecka.

Podział kosztów utrzymania przy alimentach

Odpowiedź na pytanie, czy alimenty obciążają po równo oboje rodziców, zależy od tego, jak zinterpretujemy same „alimenty”. Jeśli uznamy tak jak ustawodawca, że obowiązek alimentacyjny to nie tylko konkretna kwota pieniężna, ale także osobiste zaangażowanie, czas i starania włożone w opiekę nad dzieckiem i jego wychowanie, dojdziemy do wniosku, że obowiązek obciąża rodziców po równo.

Jeśli jednak przyjmiemy, że alimenty są wyłącznie środkami pieniężnymi wypłacanymi przez rodzica na rzecz dziecka, odpowiedź może okazać się inna. Sąd, ustalając potrzeby dziecka oraz możliwości zarobkowe rodzica – od czego zależy wysokość alimentów – może stwierdzić, że w finansowym zakresie ojciec będzie pokrywał większą część wydatków. Jest to jednak tylko inne ujęcie tego, czy alimenty obciążają po równo oboje rodziców. Wciąż bowiem zarówno matka, jak i ojciec w podobnym zakresie muszą poświęcać swoje zasoby (w szerokim rozumieniu), dla wychowania i rozwoju dziecka.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw rodzinnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: prawa ojca płacącego alimenty, obowiązek alimentacyjny wobec dziecka, czy ojciec płacący alimenty ma prawo wglądu do wydatków, kiedy ojciec nie musi płacić alimentów, ojciec płaci alimenty a matka jakie ma obowiązki, kontakty ojca z dzieckiem jak często, czy dziecko może odmówić kontaktów z ojcem, brak kontaktu z dzieckiem a alimenty, czy alimenty obciążają po równo oboje rodziców, zapraszamy do kontaktu z adwokatem.