Zmiany w prawie spadkowym 2023 – nowe przepisy

Prawo spadkowe w 2023 roku przechodzi spore zmiany. W dniu 22 maja 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), która wprowadziła do polskiego porządku prawnego fundację rodzinną. Nowela dotyczyła także nowych zasad rządzących zachowkiem oraz precyzowała uprawnienia związane ze zrzeczeniem się dziedziczenia. To jednak nie koniec nowości. Prawo spadkowe w 2023 roku czeka jeszcze jedna, duża zmiana, za sprawą ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (dalej: ustawa), która w chwili przygotowywania tego artykułu została uchwalona przez Sejm i wysłana do Senatu oraz prezydenta.

Nowe przepisy w prawie spadkowym – dlaczego się je wprowadza?

Ustawa przewidująca zmiany w prawie spadkowym to projekt rządowy ze stycznia tego roku. Przyczyny jego wprowadzenia znalazły się w obszernym uzasadnieniu, które można znaleźć na stronach parlamentu.

W zakresie zmian w Kodeksie cywilnym autorzy projektu wskazali, że z uwagi na zamknięty katalog okoliczności uzasadniających niegodność dziedziczenia nie można było wśród nich uwzględniać naruszeń związanych z obowiązkiem alimentacyjnym – dlatego konieczne były rozszerzenie tych przesłanek. Zmiany w prawie spadkowym w zakresie ograniczenia ustawowego kręgu spadkodawców autorzy argumentowali wydłużającymi się postępowaniami spadkowymi oraz zwiększeniem liczby spraw dotyczących odrzucenia spadku.

Za odformalizowaniem składania w imieniu dzieci oświadczeń o odrzuceniu spadku przemawiały natomiast względy słuszności i ochrona praw małoletnich. Ta zmiana pociągnęła za sobą także modyfikację pozostałych kodeksów, o których piszemy poniżej. Ekonomika postępowania stała z kolei za innymi zmianami przepisów proceduralnych.

Które przepisy i kodeksy prawa regulują prawo spadkowe?

Nowe prawo spadkowe w 2023 roku zmodyfikowało najważniejsze akty prawne dotyczące postępowania spadkowego, czyli:

• Kodeks cywilny – regulujący zasada dziedziczenia i dzielenia spadku oraz związane z tym roszczenia;
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) – uściślający kwestie dziedziczenia w relacjach rodzinnych;
• Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) – opisujący reguły postępowania sądowego w sprawach spadkowych.

Powyższe kodeksy, zmodyfikowane w ramach nowego prawa spadkowego w 2023 roku, to oczywiście nie wszystkie akty prawne, które reguluję tę tematykę. Dla osób biorących udział w postępowaniu spadkowym znaczenie będą także miały przepisy podatkowe, międzynarodowe (gdy majątek spadkowy położony jest za granicą) czy karne, np. w zakresie ewentualnego fałszerstwa testamentu.

Najważniejsze zmiany w prawie spadkowym – co nowego się pojawia?

Zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku objęły kilka istotnych aspektów z perspektywy osób, które zainteresowane są wynikiem postępowania spadkowego. Poszerzono katalog przesłanek uprawniających do uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia, zawężono krąg spadkobierców ustawowych, uproszczono zasad składania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz reguły rządzące odrzuceniem spadku przez rodziców w imieniu małoletnich dzieci.

Choć mówi się o tym stosunkowo rzadko, zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku to także nowelizacja procedury cywilnej. Nowe regulacje nadały dodatkowe uprawnienia sądowi spadku w zakresie wydawania zgody na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, uprościły procedurę odrzucenia spadku w imieniu dziecka, zmodyfikowały obowiązek informowania przez sąd o odrzuceniu spadku oraz o toczącym się postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, a także określiły treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Zmiany w ustalaniu kręgu spadkobierców ustawowych

Podstawowa kwestia prawa spadkowego to ustalenie kręgu spadkobierców, czyli osób, które mają prawo do spadku. Krąg spadkobierców testamentowych wynika z treści tego dokumentu, a krąg spadkobierców ustawowych – z odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego. Nowe prawo spadkowe wprowadza istotne zmiany w tym zakresie.

Do tej pory zgodnie z art. 934 § 1 k.c. w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypadał dziadkom spadkodawcy, a jeśli któreś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypadał jego zstępnym. Takie ustalenie kręgu spadkobierców sprawiło, że postępowania spadkowe zaczęły się wydłużać, ponieważ w sytuacji odrzucania spadku sądy musiały coraz głębiej badać relacje rodzinne i wzywać coraz to nowe osoby do postępowania.

Proponowane zmiany ograniczają dziedziczenie zstępnych dziadków wyłącznie do ich dzieci (wujkowie i ciotki spadkodawcy) oraz wnuków (rodzeństwo cioteczne lub stryjeczne spadkodawcy). Z kręgu spadkobierców ustawowych wyłączone natomiast zostaną cioteczne i stryjeczne wnuki i dalsi krewni.

Choć powyższe zmiany nie wprowadziły nowelizacji w zakresie tego, kto informuje o powołaniu do spadku (dalej jest to sąd spadku), modyfikacji uległ zakres tej informacji. Zgodnie z nowym art. 643 k.p.c. o odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie znane sądowi spadku osoby, które zgodnie z treścią oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia.

Nowe prawo spadkowe 2023 a uchylanie się od alimentów

Jedna z najważniejszych zmian wprowadzonych przez omawianą regulację dotyczy uchylania się od płacenia alimentów. Jak już wspomniano, art. 928 k.c. zawiera zamknięty katalog okoliczności, których wystąpienie uzasadnia uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia. Uchylanie się od alimentów nie zostało w nim umieszczone, co było krytykowane przez prawników, ponieważ brak łożenia na utrzymanie spadkodawcy – mimo takiego obowiązku – jest na tyle nagannym zachowaniem, że powinien skutkować wyłączeniem takiej osoby od dziedziczenia.

Zgodnie z nowym brzemieniem art. 928 k.c., przesłankami niegodności dziedziczenia staną się także:

• uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na rzecz spadkodawcy stwierdzonych orzeczeniem sądu, ugodą lub umową;
• uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Jak widać, ustawodawca zabezpiecza w ten sposób obie strony stosunku alimentacyjnego – oprócz uchylania się od alimentów przesłanką niegodności dziedziczenia stanie się także uchylanie się od opieki nad spadkodawcą. Przepisy nie rozgraniczają przy tym, o jakie świadczenia alimentacyjne chodzi – mogą to więc być również alimenty na pełnoletnie dziecko czy alimenty dziecka na rzecz rodzica.

Dziedziczenie przez osoby małoletnie a nowe przepisy spadkowe

Kolejna ważna zmiana to nowe zasady dziedziczenia przez osoby małoletnie. Z uwagi na to, że dzieci nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, w ich imieniu muszą działać przedstawiciele ustawowi (najczęściej rodzice). Do tej pory w sytuacji, gdy rodzic chciał odrzucić spadek obciążony długami w imieniu dziecka, musiał przejść czasochłonną procedurę sądową. Nowe prawo spadkowe to zmienia.

Zgodnie z nowym § 4 wprowadzonym do art. 101 k.r.o., jeśli dziecko zostało spadkobiercą dlatego, że jego rodzic odrzucił spadek, rodzic może odrzucić w imieniu dziecka spadek bez zgody sądu, jeśli:

• rodzic posiada w tym zakresie władze rodzicielską;
• na odrzucenie zgodził się drugi rodzic posiadający w tym zakresie władzę rodzicielską albo odrzucenie dokonywane jest wspólnie.

W zakresie postępowania spadkowego nowy art. 640[1] k.p.c. wskazał, że zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka wydaje sąd spadku. To istotne ułatwienie np. w zakresie postępowań dotyczących ustalenia masy spadkowej, ponieważ wszystkim będzie zajmował się jeden sąd. Nowelizacja przewiduje także odpowiedzialność karną za poświadczenie nieprawdy w zakresie okoliczności uprawniających rodzica do odrzucenia spadku w imieniu dziecka bez zgody sądu.

Pozostałe zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku

Wśród pozostałych zmian wprowadzanych przez nowe prawo spadkowe warto zwrócić uwagę przede wszystkim na znowelizowane przepisy dotyczące stwierdzenia nabycia spadku. Zgodnie z nowymi regulacjami postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku powinno zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, imiona jego rodziców oraz jego numer PESEL, jeżeli został nadany, datę i miejsce zgonu albo znalezienia zwłok spadkodawcy oraz ostatnie miejsce jego zwykłego pobytu;
• wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł – ich imię albo imiona, nazwisko, imiona rodziców oraz datę i miejsce urodzenia osób fizycznych, a w przypadku osób prawnych – nazwę i siedzibę;
• tytuł powołania do spadku i wysokość udziałów w spadku, a w razie dziedziczenia testamentowego – określenie formy testamentu oraz powołanie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu;
• sposób przyjęcia spadku;
• spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu z ustawy oraz ich udziały w nim.

Jaki wpływ nowe przepisy będą mieć na zmiany w testamentach?

Wbrew pojawiającym się w przestrzeni publicznej informacjom, omawiana regulacja nie wprowadza zmian w testamentach. Nie oznacza to, że rząd nie pracuje nad nowelizacją w tym zakresie. W fazie konsultacji jest obecnie projekt Ministra Sprawiedliwości nr UD448, który zakłada istotne zmiany w testamentach. Nowelizacja miałaby dotyczyć utrudnienia fałszowania testamentów ustnych, likwidacji testamentu podróżnego oraz istotnych zmian w tzw. testamentach wojskowych. Na dzień opracowania niniejszego artykułu ustawa nie została uchwalona i trudno ocenić, jaki kształt ostatecznie przyjmie.

Nowe prawo spadkowe – od kiedy obowiązuje?

W chwili publikacji tekstu nie można dokładnie wskazać, od kiedy obowiązuje nowe prawo spadkowe. Zgodnie z art. 14 ustawy omówione wyżej przepisy wchodzą w życie w terminie 3 miesięcy od dnia opublikowania ustawy. Z uwagi na to, że nie doszło jeszcze do jej ostatecznego uchwalenia, można jedynie spekulować, że przy braku sprzeciwu ze strony Senatu, wejście z życie tych przepisów nastąpi w czwartym kwartale 2023 roku.

Nie jest również możliwe wskazanie, od kiedy obowiązywać będzie nowe prawo spadkowe w zakresie testamentów. Ustawa nie została jeszcze skierowana do parlamentu i nie wiadomo nawet, w jakim kształcie będzie tam procedowana.

Zmiany w przepisach prawa spadkowego a wsparcie adwokata

Zmiana prawa spadkowego w zakresie zachowku, omówiona w tym opracowaniu nowelizacja oraz planowane zmiany w zakresie testamentów co do zasady zmierzają do uproszczenia procedury spadkowej. Nie oznacza to jednak, że w sprawach spadkowych pomoc profesjonalnego pełnomocnika okaże się zbędna.

Skorzystanie z nowych uprawnień oraz przeprowadzenie postępowania spadkowego nawet na średnim poziomie skomplikowania wciąż wymagać będzie dobrej znajomości przepisów i doświadczenia w tego typu sprawach. Sąd tylko w ograniczonym zakresie jest w stanie wyręczyć tutaj strony. Jeśli spadkobiercom lub innym osobom zainteresowanym spadkiem zależy na szybkim i sprawnym poprowadzeniu postępowania, konieczna może okazać się pomoc dobrego adwokata od spraw cywilnych. We Wrocławiu i województwie dolnośląskim taką profesjonalną pomoc świadczy nasza kancelaria.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii w zakresie spraw cywilnych.

Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: prawo spadkowe 2023, zmiany w prawie spadkowym, zmiany w prawie spadkowym 2023, nowe prawo spadkowe 2023, nowe prawo spadkowe od kiedy obowiązuje, nowe prawo spadkowe, krąg spadkobierców, uchylanie się od alimentów, zmiany w testamentach, krąg spadkobierców ustawowych, uchylanie się od płacenia alimentów, zapraszamy do kontaktu z adwokatem.