Co grozi za przywłaszczenie mienia i jak je udowodnić?

Wbrew powszechnie funkcjonującemu przekonaniu, przywłaszczenie mienia nie jest tożsame z przestępstwem kradzieży opisanym w art. 278 Kodeksu karnego (dalej: k.k.). Element przywłaszczenia jest tylko jednym ze znamion tego przestępstwa. Przepisy Kodeksu karnego posługują się pojęciem przywłaszczenia także przy innych czynach zabronionych – przywłaszczeniu dobra kultury (art. 125), przywłaszczeniu dokumentu stwierdzającego tożsamość (art. 275) czy wyrębu drzewa w lesie (art. 290). Przywłaszczenie mienia to odrębne od powyższych przestępstwo, które zostało uregulowane w art. 284 k.k.

Co to jest przywłaszczenie mienia?

Przywłaszczenie cudzego mienia jest czynem zabronionym opisanym w Kodeksie karnym, jego przedmiotem mogą być rzeczy lub prawa majątkowe. Sprawca przywłaszczenia w pierwszej kolejności musi dysponować jakąś rzeczą nie będąc jej właścicielem (np. najmuje od właściciela samochód), a następnie, w ramach czynności wykonawczych przestępstwa, musi podjąć takie działania, które uzewnętrznią jego zamiar włączenia tej rzeczy do własnego majątku. Innymi słowy, w pewnym momencie sprawca przywłaszczenia zmienia swoje nastawienie do posiadanej rzeczy, naruszając w ten sposób prawa właściciela.

Jak już wspomniano, przywłaszczyć można rzecz (ruchomą oraz nieruchomości), jak i prawo majątkowe. Prawo majątkowe samo w sobie nie jest materialne, dlatego jego przywłaszczenie polega na uzurpacji tego prawa, czyli na zachowywaniu się w taki sposób, jakby prawo to nam przysługiwało.

Przywłaszczenie a kradzież – jakie są różnice?

Przestępstwa kradzieży i przywłaszczenia zostały uregulowane odpowiednio w art. 278 k.k. i art. 284 k.k. Podstawowa różnica pomiędzy nimi sprowadza się do tego, że w przypadku przywłaszczenia mienia nie dochodzi do jego zaboru. Sam proces wejścia w jego posiadanie następuje w sposób legalny (czy to poprzez umowę, czy np. znalezienie rzeczy zgubionej). Przy kradzieży natomiast konieczne jest jeszcze zabranie rzeczy, czyli wyjęcie jej spod władztwa osoby uprawnionej. Sam zamiar przywłaszczenia stanowi jedynie jedno ze znamion tego czynu.

Kolejna różnica dotyczy przedmiotu przestępstwa. Przywłaszczyć można każdy rodzaj rzeczy oraz prawo majątkowe, a ukraść wyłącznie rzecz ruchomą. Kradzież nie obejmuje zatem praw majątkowych i nieruchomości.

Przestępstwa te posiadają także inne odmiany (dla kradzieży jest to np. kradzież programu komputerowego, a dla przywłaszczenia – tzw. sprzeniewierzenie).

Od jakiej kwoty jest przywłaszczenie?

Przywłaszczenie mienia, podobnie jak kradzież, jest tzw. czynem przepołowionym. Oznacza to, że od wartości przywłaszczonego przedmiotu zależy, czy będziemy mieli do czynienia z przestępstwem, czy wykroczeniem. W chwili publikacji tego artykułu granica wynosi 500 zł, ale już 1 października 2023 r. wejdą w życie przepisy, które powyższą kwotę zwiększają do 800 zł.

Przepisy Kodeksu wykroczeń (dalej: k.w.) nie wyróżniają odmian przywłaszczenia, w związku z czym nawet jeśli sprawca dokona sprzeniewierzenia, ale na kwotę poniżej ustawowej granicy, będzie odpowiadał za wykroczenie z art. 119 § 1 k.w., a nie za przestępstwo z art. 284 § 2 k.k.

Przywłaszczenie cudzego mienia – jakie formy może przyjąć?

Możemy wyróżnić dwa rodzaje omawianego przestępstwa – przywłaszczenie cudzego mienia w typie podstawowym oraz sprzeniewierzenie. Klasyczne przywłaszczenie polega na podjęciu opisanych wcześniej zachowań wobec mienia, które znalazło się w posiadaniu sprawcy niejako przypadkiem, np. na skutek znalezienia. Do sprzeniewierzenia dochodzi natomiast wtedy, gdy sprawca przywłaszcza sobie rzecz, która wcześniej została mu powierzona przez właściciela. Tradycyjnym przykładem sprzeniewierzenia jest odmowa wydania przedmiotu najmu i potraktowanie go jako własności najemcy.

Jeśli chodzi o formy stadialne przywłaszczenia, przepisy przewidują karalność za usiłowanie popełnienia tego przestępstwa oraz dokonanie. Nie jest natomiast karane przygotowanie do popełnienia przywłaszczenia.

Przywłaszczenia mienia można dokonać w każdej formie zjawiskowej, a więc jako sprawca, pomocnik, podżegacz, sprawca kierowniczy, sprawca polecający i współsprawca.

Konsekwencje prawne – co grozi za przywłaszczenie mienia?

Odpowiadając na pytanie, co grozi za przywłaszczenie mienia, należy wyjść od zadań stojących przed postępowaniem karnym. Proces karny powinien nie tylko udowodnić, że dana osoba popełnia przestępstwo, ale jego celem jest także doprowadzenie do wymierzenia sprawiedliwej kary. Oznacza to, że o tym, co grozi za przywłaszczenie mienia, decydują nie tylko okoliczności samego przestępstwa, ale także cechy, właściwości i zachowanie sprawcy po popełnieniu czynu zabronionego.

Czy przywłaszczenie mienia jest ścigane z urzędu?

Przywłaszczenie mienia jest przestępstwem ściganym z urzędu, co oznacza, że osoba nim pokrzywdzona nie musi w zasadzie podejmować żadnych działań poza złożeniem zeznań w sprawie. Dotyczy to zarówno czynu opisanego w Kodeksie karnym, jak i przywłaszczenia z Kodeksu wykroczeń.

W obu przypadkach ustawodawca wprowadził jednak pewien wyjątek. Jeśli przywłaszczenie cudzego mienia zostało popełnione na szkodę osoby najbliższej, wymiar sprawiedliwości będzie ścigał sprawcę tylko wtedy, gdy ta osoba będzie żądała takiego ścigania.

Kara za przywłaszczenie mienia lub sprzeniewierzenie – czy winny podlega karze pozbawienia wolności?

Jeśli efektem postępowania przygotowawczego było sporządzenie aktu oskarżenia, rozprawa sądowa kończy się wydaniem wyroku – skazującego albo uniewinniającego. Zgodnie z art. 284 § 1 k.k. przywłaszczenie w typie podstawowym zagrożone jest karą pozbawienia wolności do lat 3. Za sprzeniewierzenie cudzego mienia grozi natomiast od 3 miesięcy do 5 lat więzienia. W przypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca może spodziewać się kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

W każdym z powyższych przypadków zastosowanie znajdzie jednak art. 37a k.k., który umożliwia orzekanie łagodniejszych kar, jeśli zarzucany czyn jest zagrożony pozbawieniem wolności nieprzekraczającym 8 lat.

Warto także pamiętać o tym, że zgodnie z art. 294 § 1 i 2 k.k., jeśli przywłaszczenie dotyczyło mienia znacznej wartości albo dobra o szczególnym znaczeniu dla kultury, przewidywana kara ulega zwiększeniu i wynosi od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności.

Przywłaszczenie mienia – jak odzyskać swoją własność?

Analiza tego, jak odzyskać przywłaszczone mienie, prowadzi do wniosku, że należy jak najszybciej powiadomić odpowiednie organy ścigania. W toku postępowania karnego policja powinna zatrzymać rzeczy będące przedmiotem przywłaszczenia i zwrócić je osobie uprawnionej w momencie, gdy staną się one zbędne dla dalszego toku postępowania (art. 230 Kodeksu postępowania karnego).

Inną opcją jak odzyskać przywłaszczone mienie jest skierowanie przeciwko sprawcy powództwa cywilnego o wydanie rzeczy, przy czym należy liczyć się z tym, że proces cywilny będzie w większości przypadków dłuższy od postępowania karnego.

Czy można otrzymać odszkodowanie za przywłaszczone mienie?

Polska procedura karna przewiduje możliwość uzyskania odszkodowania za przywłaszczenie mienia. Jeśli nie udało się odzyskać rzeczy lub praw przejętych przez sprawcę, sąd powinien w wyroku skazującym przyznać pokrzywdzonemu odszkodowanie za poniesioną szkodę. W niektórych przypadkach, na przykład gdy przywłaszczone mienie miało dla właściciela wyjątkową wartość emocjonalną, sąd może także zasądzić zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Oba roszczenia – naprawienie szkody i zadośćuczynienie – składają się na odszkodowanie za przywłaszczenie mienia.

Po jakim czasie przedawnia się zawłaszczenie rzeczowe?

Przedawnienie karalności przywłaszczenia mienia wynosi 15 lat dla typu kwalifikowanego z art. 294 k.k., 10 lat dla sprzeniewierzenia i 5 lat dla typu podstawowego. Należy jednak pamiętać, że przedawnienie karalności nie oznacza, że osoba pokrzywdzona nie może domagać się zwrotu przejętego mienia.

W grę może jednak wchodzić jeszcze kwestia zasiedzenia. Zgodnie z przepisami cywilnymi zasiedzenie rzeczy ruchomej może nastąpić tylko w dobrej wierze, w związku z czym przywłaszczonego mienia sprawca nigdy nie zasiedzi. W przypadku nieruchomości zasiedzenie w złej wierze wynosi natomiast 30 lat.

Wsparcie i sprawa karna o zawłaszczenie – jak udowodnić przywłaszczenie mienia?

Odpowiedź na pytanie jak udowodnić przywłaszczenie mienia uzależniona jest od okoliczności sprawy. W każdym postępowaniu dotyczącym tego przestępstwa niezbędne jest wykazanie:

• własności i wartości przywłaszczonego mienia;
• winy oskarżonego;
• wypełnienia przez sprawcę znamion przestępstwa przywłaszczenia.

Powyższych okoliczności można dowodzić wszystkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w tym:

• dokumentami, wydrukami ze stron internetowych i innymi źródłami, w ramach których sprawca uzewnętrznił swoją wolę przywłaszczenia rzeczy;
• przesłuchaniami świadków, którzy mogą potwierdzić np., że sprawca chciał sprzedać przywłaszczoną rzecz (złożenie wniosku o przesłuchanie świadka spowoduje wydanie nakazu stawienia się na rozprawę);
• nagraniami audio i wideo, na których zarejestrowano okoliczności istotne dla sprawy;
• opiniami biegłych, zwłaszcza na okoliczność wartości przywłaszczonego mienia.

Decyzja o tym, jak udowodnić przywłaszczenie mienia, powinna zapaść na samym początku postępowania, dlatego należy uznać ją za kluczowy element całej strategii procesowej. W wielu przypadkach na typ etapie konieczna będzie pomoc doświadczonego adwokata.

Odpowiednie organy prawne – gdzie zgłosić przywłaszczenie mienia?

Ustalając, gdzie zgłosić przywłaszczenie mienia, warto posiłkować się regulacją Kodeksu postępowania karnego i wybrać organ mający siedzibę w tym samym okręgu, co miejsce popełnienia przestępstwa. Dzięki temu istnieć będzie duża szansa, że ten sam podmiot poprowadzi postępowanie aż do jego prawomocnego zakończenia.

Zarówno prokuratura, jak i właściwa jednostka policji to miejsca, gdzie można zgłosić przywłaszczenie mienia. Teoretycznie zgłoszenie sprawy do sądu powinno skutkować przekazaniem naszego pisma wspomnianym organom ścigania, ale jest to niepotrzebne marnowanie czasu, zwłaszcza wtedy, gdy istnieje zagrożenie pozbycia się przedmiotu przywłaszczenia przez sprawcę.

Wsparcie profesjonalnego adwokata w sprawach karnych – jak może pomóc w procesie o przywłaszczenie?

Sprawy dotyczące przywłaszczenia należą do trudniejszych postępowań karnych z zakresu przestępstw przeciwko mieniu. Wynika to z tego, że relatywnie trudno jest udowodnić czynność sprawczą polegającą na „przywłaszczeniu”. W przeciwieństwie do kradzieży, czyn z art. 284 k.k. nie jest tak oczywisty i wymaga często bardzo pogłębionego postępowania dowodowego.

Powyższe sprawia, że organy ścigania i sami pokrzywdzeni przykładają dużą wagę do takich spraw. Osoba oskarżonego może więc być pod dużą presją, próbując bronić się przed działaniami oskarżenia.

Z tych powodów warto aby w tego typu sprawach oskarżony, jak i podmioty pokrzywdzone, korzystały z pomocy profesjonalnych pełnomocników. Doświadczony adwokat jest w stanie przygotować taktykę procesową i wnioski dowodowe, które skierują sprawę na właściwe tory. Prawnicy naszej Kancelarii są adwokatami do spraw karnych we Wrocławiu, ale świadczą także pomoc w wybranych sprawach na terenie całego kraju.

Zachęcamy do bliższego zapoznania się z ofertą Kancelarii i skorzystanie z usług adwokata w zakresie spraw karnych. Jeśli potrzebujesz pomocy w kategorii: przywłaszczenie mienia, jak udowodnić przywłaszczenie mienia, przywłaszczenie mienia jak odzyskać, przywłaszczenie cudzego mienia, odszkodowanie za przywłaszczenie mienia, gdzie zgłosić przywłaszczenie mienia, co grozi za przywłaszczenie mienia, zachęcamy do kontaktu z adwokatem.